مهارت انعطاف پذیری چیست ؟ | راهکارهای تقویت انعطاف پذیری

مهارت انعطاف پذیری چیست؟ یکی از مهارت های لازم برای رشد پیشرفته افراد مهارت انعطاف پذیری می باشد. در قرن بیست و یکم با توجه به سرعت تکنولوژی مهارت سازگاری و تغییر با شرایط بسیار الزامی است. این تغییرات روند کارها و زندگی اجتماعی افراد را تا حد زیادی تحت تاثیر قرار می دهد. با توجه به این مسئله در مقاله امروز به موضوع مهارت انعطاف پذیری پرداخته شده است.  
 

مهارت انعطاف پذیری چیست؟

انعطاف پذیری از دیدگاه های متفاوتی مورد تعریف قرار گرفته است. مثلاً لوتار انعطاف پذیری را به عنوان موفقیت در کنار آمدن با شرایط استرس زای موجود که در دو بعد هیجانی و رفتاری معنی پیدا می کنند تعریف می کند. کانر و دیویدسون انعطاف پذیری را به عنوان توانمندی فرد در برقراری تعادل زیستی- روانی در شرایط خطرناک در نظر می گیرند. به عبارت دیگر انعطاف پذیری یک فرایند توانایی و پیامد سازگاری موفقیت‌آمیز با شرایط تهدید کننده می باشد که سبب ایجاد انطباق مثبت علیرغم وجود تجارب تروماتیک یا آسیب زا در فرد است. 
به اعتقاد مستن انعطاف‌پذیری به معنی در معرض خطر قرار گرفتن و پیامدهایی بهتر از حد مورد انتظار نشان دادن، حفظ سازگاری خوب علیرغم وجود تجارب استرس‌ها و بهبودی مطلوب بعد از آسیب یا اختلال استرس حاد است. در نتیجه انعطاف پذیری به عنوان توانایی کسب نیرو بعد از مواجه شدن با شرایط استرس زا و ناگوار و غلبه بر شرایط دشوار و به معنی بازگشت به تعادل اولیه یا دستیابی به تعادل سطح بالاتر از که سبب انطباق موفقیت‌آمیز در زندگی می گردد. با وجود تمام این تعریف های مختلف نقطه مشترک در تمامی آنها کسب سازگاری مثبت در شرایط آسیب‌زا و ناگوار است.

رویکرد های انعطاف پذیری

تعاریف متفاوت انعطاف‌پذیری می‌تواند ناشی از رویکردهای مختلف در آن باشد. در واقع دو نوع رویکرد در انعطاف‌پذیری وجود دارد. رویکردهای متغیر گرا که به بررسی ویژگی و متغیرهای انعطاف پذیری هم چون خود انعطاف پذیری به معنی سازگاری با محیط در حال تغییر، پاسخ های انعطاف پذیر به خواسته‌های محیط و استفاده از مهارت های حل مسئله می پردازد. رویکردهای فردگرا که بر اساس آن می‌توان افراد منعطف را از سایر افراد جدا کرد.
در این تعاریف چندین نکته حائز اهمیت است: همان طور که در تعریف ها پیدا است انعطاف پذیری دارای دو مولفه در معرض خطر قرار گرفتن و سازگاری مثبت است. مولفه اول به معنای در معرض خطر قرار گرفتن میباشد.

عوامل خطر

عوامل خطر شامل گرفتاری های روانی اجتماعی مانند فقر، فقدان اعضای خانواده، بدرفتاری و سایر حوادث آسیب‌زا و عوامل غیر روانی اجتماعی مانند آسیب های قبل از تولد یا بعد از تولد، عوامل عفونی یا سایر بیماری های بیولوژیکی است که می‌تواند تحول سالم و سلامت روان را در معرض خطر قرار دهد. مولفه دوم به معنای دستیابی به وظایف تحولی در هرمرحله یا فقدان وجود اختلال روانی و یا وجود هر دوی این عوامل است. افزون بر این سازگاری خوب بر این مسئله تاکید دارند که عوامل محافظت‌کننده ضروری هستند که سبب می شوند تا فرد با وجود آن که در شرایط استرس زا قرار می‌گیرد الگوهای ناسازگارانه بروز ندهد.  

عوامل موثر در تحول انعطاف پذیری

در تحول انعطاف پذیری عوامل صفات شخصیتی و راهبردهای مقابله ای و کنار آمدن و همچنین عوامل محیطی مداخله دارند. از جمله ویژگی های انعطاف پذیری در دوران اولیه کودکی بروز می کند. تحقیقات نشان دادند که کودکان انعطاف پذیر با داشتن خلق و خوی انعطاف پذیر باعث فراگیری پاسخ های مثبت از سمت بزرگسالان می شوند. این کودکان نه تنها از مهارت های بین فردی مناسبی برخوردار می باشد بلکه در همان اول نشانه‌هایی از مهارت‌های مقابله‌ای را نشان می‌دهند. به عنوان مثال کودکان پیش دبستانی انعطاف پذیر دارای یک حس قدرتمند خودمختاری و توانایی درخواست کمک از دیگران هستند.
با افزایش سن کودکان به توانایی های بیشتری دست پیدا می‌کند تا از رویکردهای شناختی هم چون ارزیابی مجدد استفاده نمایند. کودکان منعطف بزرگترنه تنها کنترل بیشتری در زندگی دارند بلکه به طور فعال به برنامه ریزی برای مقابله با حوادث می‌پردازند.
در سنین کودکی حول و حوش ده سالگی آن ها عزت نفس، خودکارآمدی، مکان کنترل درونی، استقلال و کنترل تکانه ای را بروز می دهند. آنان در تکالیف مدرسه ایشان متمرکز می گردند و عادت ها و علاقه مندی های متناسب با جنسیت خود را پیگیری می‌کند. یعنی فعالیت هایی که سبب کاهش اندوه و افزایش حس تسلط و غرور در مقابله با شرایط استرس آور می شود. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه عزت نفس پایین کلیک کنید.

1-کودکان حاضر جواب

کودکان حاضر جواب می باشند و مورد توجه همکلاسی های خود هستند. آنها از مهارت های ارتباطی، بین فردی و مهارت های حل مسئله برخوردار می باشد و در روبرو شدن با شرایط استرس زا از راهبردهای مقابله ای قابل انعطاف و در صورت نیاز از همسالان و معلمان کمک می گیرند. اما نوجوانان و بزرگسالان انعطاف پذیر دارای ویژگی های هم چون مکان کنترل درونی، خودپنداره ی مثبت، بلوغ اجتماعی، مهرورزی، احساس مسئولیت و استقلال می باشند.
هم چنین تحقیقات نشان داده که نوجوانان بزرگسال در مقایسه با نوجوانان کم سن و سال تر نه تنها از راهبردهای کنار آمدن متنوع تر برای کاهش استرس برخوردار می باشند بلکه به دلیل رشد شناختی تمایل بیشتری به استفاده از راهبردهای مقابله ای شناختی همچون ارزیابی مجدد دارند. افزون بر این تحقیقات نشان داده‌اند که بعضی از ویژگی های شخصیتی مانند خودکنترلی و خود انعطاف پذیری در تحول انعطاف پذیری تاثیر زیادی دارند. خودکنترلی یعنی کنترل تکانه ها تمایلات و هیجانات.

2-خود کنترلی

بر اساس میزان خود کنترلی افراد شامل دو گروه می شوند: کسانی که تکانه ها، نیازها و احساسات خود را سرکوب مینمایند و کسانی که تکانه ها، نیازها و احساسات خود را سرکوب نمی‌کنند. خود انعطاف پذیری یک نوع توانایی پویا در افراد می باشد که سبب می شود تا آنها بر اساس موقعیت کنترل بهینه را از خود بروز دهند. بنابراین کسانی که خود انعطاف پذیری دارد و دارای سازگاری مداوم با محیط می باشند و به طور بهینه ای تکانه ها، هیجانات و تمایلات شان را تنظیم می‌کند. آنها نه فقط کاردان هستند بلکه می‌توانند برای حل مشکلات راه حل مناسبی بیابند.
افرادی که خودکنترلی متوسطی دارند دارای خود انعطاف پذیری متوسط و خود انعطاف پذیری کسانی که کنترل بالا یا پایین دارند کم می باشد. بنابراین خودکنترلی و خود انعطاف پذیری رابطه ای وجود دارد که بر اساس آن سه نوع تیپ شخصیتی مشخص می شود: افراد انعطاف پذیر، افراد دارای خودکنترلی بالا و افراد دارای خودکنترلی پایین.

3-هوش بالا

هوش بالا یکی دیگر از ویژگی‌های شخصیتی محسوب می شود که نه تنها در تحول انعطاف‌پذیری سهم زیادی دارد بلکه بسیار مورد توجه محققان است. تحقیقات به این نتیجه رسیدند که هوش بالا به عنوان یک عامل محافظت کننده در انعطاف پذیری می باشد. با این وجود در حداقل یک مطالعه نشان داده شده کسانی که هوش بالا دارند ممکن است به عنوان یک عامل خطر عمل کند. طبق تحقیقات هوش و حوادث مثبت در تعیین شایستگی اجتماعی تحت شرایط استرس ها به عنوان دو عامل آسیب پذیری هستند.
برای بزرگسالان مسن تر در مقایسه با کودکان هوش بالا امکان دارد آسیب پذیری در مقابل عوامل استرس آور را بالا ببرد. لذا هوش بالا نه تنها به عنوان عامل محافظت کننده است بلکه در پیش‌بینی سازگاری روانشناختی جوانان در معرض خطر بالا هم نقش زیادی دارد. افراد بزرگسالی که هوش بالاتری دارند در مقابل حوادث ناگوار بهتر می‌توانند مقابله کنند. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه مشاوره کودک کلیک کنید.

4-ویژگی های محیطی

یکی دیگر از عوامل موثر در تحول انعطاف پذیری ویژگی‌های محیطی همچون والدین اثربخش، ارتباط صادقانه و قابل اعتماد با یک فرد شایسته، فرصت به کارگیری مسئولیت‌پذیری، تصمیم‌گیری و یادگیری از اشتباهات و موفقیت های خود می باشد. مدارس و معلمانی که انتظارات بالایی از دانش‌آموزان دارند، حمایت و مراقبت می کنند و آنها را به یادگیری بیشتر تشویق می کند برنامه ریزی غنی و متمرکز می‌دهند به انعطاف پذیری تحصیلی آنان کمک زیادی می‌کنند. از جمله ویژگی‌های محیطی دیگر می‌توان به فقر، نژاد، فرهنگ و قومیت اشاره داشت. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه مسئولیت پذیری کودکان کلیک کنید.  

ویژگی های افراد انعطاف پذیر

بعد از این که پژوهشگران متوجه کودکانی شدند که علیرغم سطوح فشار روانی بالا که به علت فقر یا عدم ثبات خانواده و گاهی ناشی از مشکلات جدی سلامت والدین بود شخصیت سالم پیدا می‌کردند این سوال را می‌پرسیدند که چه ویژگی مثبتی در این کودکان است؟ پژوهشگران در شهرهای آمریکا و در هاوایی همگی متوجه شدند که کودکانی که به رغم دشواری ها و موانع در بزرگسالی به موفقیت‌های بزرگی می رسند برحسب عامل حمایت کننده از دیگران متفاوت هستند.

1-فرصت تشکیل پیوند

این عوامل حمایت کننده درون خود کودکان، درون خانواده آنان و بیرون از خانواده آنان می باشد. بر اساس تحقیقات ورنر و اسمیت در دوران اولیه کودکی، این کودکان مسئولیت‌ها و الگوهایی دارند که به طور فعال از لحاظ اجتماعی پاسخگو و خودمختار وصف می‌شوند. آنها معمولاً در سرگرمی ها و علایق خلاق به احساس رضایت و اعتماد به نفس دست پیدا می‌کنند. در داخل خانواده اغلب کودکان انعطاف‌پذیر فرصت تشکیل پیوند نزدیکی با حداقل یک شخص در طول اولین سال زندگی خود را دارند و این کودکان ظاهراً در جستجوی برای والدین جانشین مانند پدربزرگ، مادربزرگ، والدین دوستان خود یا همسایگان مهارت دارند.

2-حمایت والدین از کودک

والدین مراقب می‌توانند حامی مطمئنی برای فرد باشد به شرط آنکه بیشتر خلق و خوی کودکان را قبول کنند و برایشان تجربیاتی به وجود بیاورند، حس مسئولیت و مراقبت را به کودکان انتقال دهند و به نوبه خود آنان را به دلیل کمک پاداش دهند،  کودک را به منظور رشد علاقه و سرگرمی و فعالیت خاصی که منبع ارضا و عزت نفس می‌باشد تشویق کنند، کودک را ترغیب کنند که خارج از هسته خانواده‌اش به خویشاوندان یا دوستانی که به علاقه دارد دسترسی داشته باشد.
اغلب کودکان انعطاف پذیر منابع حمایت کننده بهتری در خارج از خانواده خود برای فرآیندهای کنارآمدن دارند. آنها تمایل دارند که محبوب همکلاسی ها و دوست صمیمی خود باشند.

3-ویژگی افراد انعطاف پذیر

مکان کنترل درونی، خوش بینی، تحمل عواطف و افکار منفی، شکیبایی و بردباری، توانایی استفاده از موفقیت های گذشته برای مواجهه با چالش‌های کنونی، توانایی سازگار شدن با تغییرات، عزت نفس قوی، شوخ طبعی، خودکارآمدی، دلبستگی ایمن با دیگران، توانایی دیدن تغییرات و استرس ها به عنوان یک چالش 
حس معنی دار بودن، حس تعهد به خود، داشتن اعتماد به نفس، عملکرد هوشی خوب، سازگاری، حساسیت، مهارت های بالای اجتماعی، داشتن جهت‌گیری مثبت به اطرافیان، گرایش به پیشرفت، خلاقیت، مهارت های تفکر انتقادی، خود انعطاف پذیری و خودکنترلی، برون گرایی، شادمانی، رابطه نزدیک با والدین، والدین قابل اعتماد، امتیازات اجتماعی-اقتصادی و ارتباط با سازمانهای در راستای اجتماع.  

یادگیری انعطاف پذیری

برخی راهبردهای مهم در یادگیری انعطاف پذیری عبارتند از:

1-افزایش ارتباطات

معلم ها می توانند به دانش آموزان کمک کنند تا با یک فرد همچون والد خویشاوند، معلم، مشاور، رهبر مذهبی و یا همسال ارتباط معنی دار و مناسبی برقرار کنند. به معنای دیگر معلم ها می توانند با انتخاب یک دوست مناسب، تغییر افراد به برقراری رابطه با اعضای خانواده یا جامعه و مدرسه گسترش طرح های کلاسی و افزایش فرصت هایی برای انجام کارهای دسته جمعی باعث افزایش ارتباطات بین فردی و ارتباط موفق شوند.

2-تشویق کودکان به حس خودکارآمدی و خوش بینی

معلمان و اعضای خانواده با ارائه فرصت به کودکان و جوانان و حق تصمیم گیری به آنها منجر می شوند تا آنان بتوانند موفقیت ها و شکست های خود را بررسی کنند و آنها می‌توانند به کودک فرصت دهند برای مثال با کمک به دیگران در جامعه یا حل مشکل واقعی توانایی تأثیرگذاری بر محیط را در خودش به وجود بیاورد. معلمان مشاوران و اعضای خانواده می توانند جوانان را راهنمایی کند تا آنها به درستی تجربه ناخوشایند و بد را پردازش کرده و آنان را در مفهومی که از خود دارند قرار دهند، خوشبینانه تفکر کنند و تجارب نامناسب را بدون سرزنش خود قبول کنند. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه مشاوره تلفنی فردی کلیک کنید.

3-آموزش مستقیم و غیرمستقیم و تایید تجارب کودکان

یاد دادن راهبردهای مقابله‌ای و کمک افراد برای چگونگی استفاده از آنها از جمله وظایف معلمان می باشد. معلم ها می توانند از دانش آموزان به خاطر انجام چنین راهبردهای انعطاف پذیری حمایت کنند. معلم ها می توانند نه تنها بی عدالتی هایی که کودکان و جوانان با آن مواجه هستند را تشخیص و تایید کنند بلکه به آنها می تواند کمک کنند تا با شناخت راهبردهای مقابله موثر بر آنها مسلط شوند.

4-حمایت از افتخار به میراث معلمان

خانواده و جوامع می‌توانند از طریق ایجاد فعالیت‌های بین فرهنگی و هویت قومی را در افراد بالا ببرند. معلمان و خانواده‌ها می‌توانند با تشویق کودکان و ارائه فرصت ها افراد را در جهت دو زبانه و دو فرهنگی بودن ترغیب کنند.  

سخن آخر

مهارت انعطاف پذیری مانند سایر مهارت ها بهتر است هر کسی در زندگی آن را بیاموزد تا بتواند سریعتر به رشد و پیشرفت برسد. آموزش این مهارت به کودکان هم دارای اهمیت زیادی است. اگر شما فردی باشید که از انعطاف پذیری لازم برخوردار باشید به راحتی می توانید در مواجهه با مشکلات تغییر مسیر دهید و دوباره دست به اقدام بزنید.
تغییر دادن مسیر و انعطاف پذیری برای هر فردی به راحتی ممکن نمی باشد، بنابراین نیاز است که در این زمینه از مشاور یا روانشناس کمک گرفته شود. اگر شما هم در راستای این موضوع مسئله ای دارید، می توانید از مشاوران و روانشناسان در این مورد کمک بگیرید. برای کسب اطلاعات بیشتر از مشاوره روانشناسی کلیک کنید.