وسواس فکری عملی (OCD) | علائم، نشانه ها و پیامدها

 اختلال وسواس فکری عملی یکی از ۲۰ اختلال شایع در دنیا می‌باشد که بسیاری از افراد بدون آن که خود متوجه باشند به این بیماری مبتلا هستند و از آن رنج می‌برند. البته رفتارهایی مانند چک کردن در ماشین بعد از پیاده شدن برای خیلی‌ها پیش می‌آید، این امری طبیعی است ولی در صورتی که این چک کردن از حد بگذرد و به صورت رفتار‌ی تکراری و غالبی بروز کند منجر به استرس زیاد در فرد و تبدیل نوعی وسواس می‌شود. اگر درِ خانه یا اتومبیل را چند بار چک می‌کنید که مبادا آن را نبسته باشید یا مثلا حمام شما خیلی طول می‌کشد، چندین بار دستانتان را می‌شویید، به کوچکترین چروک روی لباستان حساس هستید و یا چنین رفتارهایی را در خود یا اطرافیان مشاهده کرده‌اید با ادامه مطلب همراه باشید.


 

اختلال وسواس فکری عملی چیست؟

پیش از آن که به بررسی علل، نشانه‌ها و درمان وسواس بپردازیم لازم است با تعریفی کلی از این اختلال آشنا شوید. اختلال وسواس فکری-عملی در واقع یکی از انواع اختلالات اضطرابی است که باعث ایجاد افکار غیر قابل کنترل و الگوهای تکراری در فرد مبتلا می‌شود. افکار فرد او را مجبور به انجام کارهای وسواس گونه می‌کنند و خود کنترلی بر روی آن‌ها ندارد. برای آشنایی با دیگر اختلالات اضطرابی کلیک کنید.

در بعضی از موارد ممکن است خود شخص متوجه رفتارهای غیرمنطقی خود شود، ولی با این وجود نیز روی رفتار و کردار خود کنترل ندارد. مثلاً یکی از شایع‌ترین نشانه‌های وسواس فکری-عملی، وسواس بر روی موارد امنیتی از جمله بسته بودن قفل فرمون، ماشین، خانه، مغازه، لپ تاب، موبایل و ... است که فرد همواره و در هر ثانیه اضطراب بسته بودن آن‌ها را دارد و 20 بار آن‌ها را چک می‌کند که بسته باشند.

 

اینفوگرافیک وسواس فکری عملی

انواع مختلف اختلال وسواس فکری عملی

نشانه های وسواس فکری-عملی در افراد را می توان در چند دسته اصلی تقسیم بندی کرد:

1- وسواس به آلودگی: این افراد از آلودگی و میکروب می ترسند و چندین بار دست‌های خود را می شویند. حتی اگر افراد دیگری وسایل و لباس آن‌ها را لمس کنند ممکن است آن را بشویند یا دور بیندازند.

2- شکاک‌ها:این افراد به انجام دقیق (با توجه به آنچه که در ذهنشان وجود دارد) و مرحله به مرحله کارها وسواس دارند و می ترسند که در صورت عدم انجام آن توسط دیگران سرزنش شوند. 

3- وارسی کننده: افراد دچار وسواس وارسی به خاطر ترس از کارهایی که انجام ندادن آن‌ها خطرناک یا ریسکی است، وسایل و محیط را بررسی می‌کنند. مانند بررسی کردن قفل در یا شیر گاز به دفعات. پیشنهاد می‌کنیم در این زمینه مقاله وسواس وارسی را مطالعه کنید.

4- برنامه‌ریزها: این افراد به نظم و ترتیب، رنگ‌ها و ترتیب‌های خاص حساس هستند و حتی دچار خرافات می‌شوند.

5- محتکرها: افراد دچار اختلال احتکار مکررا وسایل و چیزهایی را که نیاز ندارند یا استفاده نمی‌کنند جمع می‌کنند، مبادا که قحطی شود و به آن نیاز پیدا کنند!

 

دلایل ابتلا به وسواس فکری عملی

علت وسواس دقیقا مشخص نشده‌است ولی از جمله اصلی ترین دلایل ابتلا به اختلال وسواس فکری-علمی می توان به موارد زیر اشاره داشت.

1. وسواس به دلیل سابقه‌ی خانوادگی

تحقیقات بسیاری نشان داده‌است، وراثت یکی از عوامل مهم در بروز وسواس است. بنابراین علت وسواس در افرادی که سابقه وسواس در پدر، مادر یا اقوام درجه یک والدین آن‌ها وجود دارد بیشتر است. البته معمولا کسانی که سابقه خانوادگی وسواس دارند، زمانی دچار وسواس شدید می‌شوند که به دلیل مشکلات محیطی یا سبک تربیتی ناکارآمد دچار استرس باشند.

2. حوادث استرس زا در زندگی، خاطرات و عوامل محیطی

اگر شما به شدت به استرس واکنش نشان می‌دهید یا در برابر عوامل استرس زا آسیب پذیر می‌باشید، ممکن است خطر ابتلا به اختلال وسواس در شما افزایش یابد. گاهی علت وسواس، بر اثر عادت‌های رفتاری که با گذشت زمان، آموخته و در درون فرد نهادینه می‌شود، به وجود می‌آید.

3. سروتونین ناکافی

برخی محققان اعتقاد دارند علت وسواس، درنتیجه‌ی تغییرات شیمیایی در بدن است و ممکن است علت زیستی داشته باشد. دلایل دیگری نیز به عنوان علت وسواس در افراد ذکر شده‌است ولی تحقیقات هنوز برای کشف کردن علت وسواس در افراد ادامه دارد. برای اطلاعات بیشتر در زمینه انواع وسواس و علل آن‌ها کلیک کنید.

 

آیا وسواس فکری-عملی (OCD) فقط در مورد تمیزی است؟

محدود کردن اختلال وسواس فکری-عملی به وضعیتی که در آن فرد مبتلا بیش از حد نگران تمیزی و مراقبت در جنبه های مختلف است باعث شناخت ناقص و ناکافی از این اختلال می شود. اینکه بخش بزرگی از وسواس های فکری-عملی به مقوله نظافت و تمیزکاری مربوط می شود مانند آنچه در رفتارهایی چون شستشوی مکرر دست ها یا وسواس میکروب داشتن در برخی از افراد مشاهده می شود به مفهوم محدود بودن این اختلال به تمیزی نیست.

بسیاری از انواع دیگر وسواس فکری-عملی نیز در این بین وجود دارد. در افراد مبتلا به OCD وسواس فکری منحصر بفرد است‌. ضمن اینکه اگر کسانی نسبت به باقی اطرافیان خود به تمیزی و مرتب بودن خود و خانه اهمیت می دهند لزوما نباید برچسب وسواسی بودن و یا ابتلا به OCD بگیرد.

نشانه‌ها و علائم وسواس فکری عملی

همانطور که گفته شد در برخی مواقع داشتن برخی علائم وسواسی طبیعی است. اما اختلال وسواس فکری -عملی باعث نگرانی شدید و اختلال در رفتار و زندگی روزمره فرد می‌شود. مثلا فرد ۱ ساعت برای انتخاب لباس یا اتو کشیدن یک پیراهن وقت صرف می‌کند. اختلال وسواس فکری- عملی همانطور که از اسمش پیداست معمولا هر دو وسواس فکری و عملی را شامل می‌شود و فقط در برخی از موارد معدود یکی از این دو وسواس در فرد دیده می‌شود.

علائم روانی وسواس فکری

- ترس از آلودگی و میکروب‌ها

- افکار و تصورات شدید جنسی

- ترس از کمبود و نداشتن مواردی که ممکن است به آنها نیاز پیدا کنید

- وسواس فکری در مورد اخلاقیات و درست و نادرست بودن مسائل

- توجه بیش از حد به نظم ترتیب

- خرافات به معنی توجه به اشیاء و وسایل و مکان‌ها به عنوان خوش یمن بودن یا نبودن!

- ترس از دست دادن کنترل و از آسیب رساندن به خود و دیگران نیز از نشانه‌های وسواس فکری است.

 علائم عملی وسواس فکری

- تماس مکرر با اعضای خانواده و یا دوستان برای اطمینان از سلامتی

- آن‌ها صرف زمان زیاد برای حمام کردن شست و شوی لباس دستان و غیره

- تکرار کردن کلمات بی معنی، شمردن، تکان دادن مکرر دست و پا برای کاهش اضطراب

- بررسی مکرر درب ماشین شیر گاز و غیره

- حساسیت بیش از حد به نظم و ترتیب محیط اطراف

- جمع آوری وسایل اضافی مانند ظروف خالی غذا، روزنامه قدیمی ودیگر اشیا. این نوع وسواس معمولاً همراه با علائم افسردگی، وسواس خرید، بیش فعالی، اختلال کم توجهی، اختلال تیک عصبی، استرس پس از سانحه و جنون سرقت در فرد همراه است.

 

آیا به وسواس مبتلا هستم؟

وسواس ویژگی های خاص خود را دارد و شباهت های ظاهری با سایر خصوصیات شخصیتی نباید باعث اشتباه در تشخیص بشود. بطور مثال ویژگی شخصیتی کمال گرایی اگرچه ممکن است به دلیل وجود حساسیت ها برای انجام کارها به بهترین شکل گاهی به وسواس شبیه شود اما در بررسی های عمیق تر تفاوت ها ظاهر می شوند.

تمایل به نظم و انضباط و مرتب بودن نیز لزومی ربطی به وسواسی بودن ندارد. همه افراد دارای ویژگی ها و عاداتی هستند که به شکلی تکرار پذیر انجام می شود. وجه افتراق آن ها با شکل رفتارهای وسواسی در مواردی به شرح زیر است:

به لحاظ زمانی حداقل یک ساعت از شبانه روز را به خود اختصاص می دهند.

تمایل به انجام ندادن آن خارج از کنترل بوده و قدرتی برای توقف آن وجود ندارد.

انجام آن رفتار لذت آور و رضایت بخش نیست.

انجام و صرف زمان برای آن ها در جنبه های دیگر زندگی تداخل ایجاد می کند.

پیامدها و مشکلات وسواس فکری عملی

مهم‌ترین و بزرگ‌ترین پیامدی که وسواس به دنبال دارد تنهایی و انزوای شخص است. افرادی که دارای علائم وسواس فکری یا عملی هستند نه تنها خودشان را آزار می دهند، بلکه نتایج این رفتار را می‌توان به راحتی بر سایر افرادی که با آن‌ها ارتباط دارند و به ویژه اعضای خانواده مشاهده کرد.

اطرافیان با مشاهده نیاز پایان‌ناپذیر بیمار برای شستن مکرر دست‌ها در هر دقیقه، پاک کردن دستگیره یا شمردن کاشی‌های کف حمام، احتمالاً دچار ناراحتی یا نفرت از او می‌شوند. این ناراحتی و نفرت معمولاً آمیخته با احساس ترحم است؛ چراکه اطرافیان تا حدودی درک می‌کنند که بیمار نمی‌تواند برای رفع این امور بی‌معنا کاری بکند و معمولاً این ترحم بی‌جا که گاهی حتی به همکاری با بیمار آمیخته می‌شود، به غرق شدن بیشتر فرد مبتلا دامن می زند. می توانید از مشاوره تلفنی کمک بگیرید.

 

مشاوره و درمان وسواس فکری عملی

اختلال وسواس فکری-عملی قابل درمان است و درمان وسواس معمولا با استفاده از روان درمانی و رفتار درمانی نتایج خوبی را به همراه دارد. از آنجایی که توضیح روش درمان اختلال وسواس فکری-عملی مفصل است، در مقاله دیگر به صورت کامل توضیح داده شده است. شما می‌توانید در این زمینه مقاله درمان وسواس را مطالعه کنید.

وسواس اختلالی آسیب زننده است که باید هرچه سریع‌تر برای درمان حرفه‌ای اقدام کنید. درمان‌های شناختی رفتاری، مواجهه سازی و به چالش کشیدن افکار وسواسی از مواردی هستند که با مراجعه به مشاوره وسواس امکان پذیر می‌شوند.