نظریه یادگیری شناختی اجتماعی بندورا انقلابی در علم روانشناسی

نظریه یادگیری شناختی اجتماعی بندورا چیست؟ جانداران مغز دار به نسبت سایر جانداران دارای برتری های پیچیده هستند. چرا که ساختار و عملکرد مغز امکان پردازش فرایند های پیچیده شناختی و رفتاری را امکان پذیر می کند. اما الگو های ذهنی در مغز چگونه تشکیل می شود؟ یکی از روش های پایه ای کسب شناخت از شرایط درونی و بیرونی، یادگیری مبتنی بر تجربه است. به خصوص در انسان ها که یکی از مهم ترین ابعاد زندگی آن ها، بعد اجتماعی است. در واقع در این بعد نیز انسان ها با یادگیری شناختی و رفتاری از یکدیگر، الگو های ذهنی خود را می سازند.  

یادگیری

یادگیری پنجره ای است برای ارتباطات انسانی با محیط بیرون. از همین روش است که اطلاعات وارد ذهن افراد شوند و یا حتی از ذهن او خارج می شوند. همچنین از این پنجره است که انسان ها قدم در مسیر کسب تجربه می گذارند.

1- نظریه یادگیری شناختی اجتماعی بندورا | یادگیری چیست؟

تا به امروز هنوز تعریف واحد و مشخصی از پدیده و چگونگی یادگیری ارائه نشده است و دانشمندان، نظریه ها و دیدگاه های مختلفی را مطرح کرده اند. با این حال یکی از ساده ترین و صریح ترین تعریف های یادگیری عبارتست از: یادگیری یعنی کسب دانش و تجربه. به علاوه ایجاد تغییراتی در شناخت، رفتار و احساسات با استفاده از همان دانش و تجربه. باید دقت کرد که در تعریف ذکر شده بر تغییر رفتار به وسیله عنصر یادگیری، تاکید شده است. بنابراین به نظر می‌رسد که این تعریف از یادگیری، در عین سادگی، به نسبت کامل است و نقش یادگیری را در زندگی انسان نشان می دهد.
همچنین یکی دیگر از رایج ترین تعریف های مربوط به یادگیری عبارتست از: یادگیری تغییر به نسبت پایدار که بر اثر عنصر تجربه به وجود می آید. در واقع این تعریف در خود سه مولفه اصلی دارد که بدون آن ها و یا حتی بدون یکی از آن ها، یادگیری و تبیین آن رخ نمی دهد و یا ناقص رخ می دهد. بنابراین پدیده یادگیری نیز مثل تمام فرایند های ذهنی علاوه بر تدریجی بودن، مولفه های اختصاصی خود را نیز دارد. روان شناسان معاصر نیز  یادگیری را به صورت تغییر به نسبت پایدار در رفتار بالقوه تعریف می کنند که در نتیجه تمرین و تقویت رخ می دهد. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه روانشناس خوب کلیک کنید.
برای کسب اطلاعات بیشتر مطالعه مقاله نظریه شخصیت بندورا را نیز پیشنهاد می کنیم.

2-مولفه های یادگیری

می توان گفت سه خصیصه مشترک بین تمامی دیدگاه های یادگیری وجود دارد؛ در واقع زمانی که یادگیری اتفاق می افتد، این خصیصه ها را با خود به همراه دارد:

• تغییر: اولین و اصلی ترین ویژگی در روند یادگیری، مولفه تغییر رفتار است. هنگامی که انسان به همه آن چیزی که یاد گرفته است فکر می کند، به طور یقین در دانش قبلی او تغییری هر چند جزئی، حداقل در یکی از ابعاد هیجانی، شناختی و رفتاری او رخ داده است. حال مرحله تثبیت و یا حذف یادگیری ها در حافظه انسان وابسته به دو عامل تشویق و تنبیه است. به طور مثال در فرایند کسب یادگیری رانندگی، در ابتدا سعی می شود مسائل نظری و پایه ای آموخته شود تا تغییر لازمه ابتدایی در افراد رخ دهد.
• تجربه: ویژگی بعدی تجربه است. پدیده یادگیری به دلیل کسب تجربه رخ می دهد. یعنی هنگامی که افراد با محیط بیرون از خود تعامل داشته  و دارای روابط اجتماعی باشند، کسب تجربه هم رخ می دهد. به طور مثال در روند رانندگی علاوه بر نغییر در دانسته ها، افراد تجربه هم باد داشته باشند تا دومین مولفه یادگیری نیز رخ دهد. بدون تجربه رانندگی و تنها با اتکا بر مولفه تغییر، نمی توان به خوبی از امر رانندگی بر آمد.
• پایداری نسبی: ویژگی نهایی نیز پایدار بودن نسبی یادگیری است. تغییری که درباره آن صحبت شد، نباید تنها لحظه ای و زودگذر باشد؛ در واقع پدیده هایی را که انسان به طور لحظه ای به خاطر می سپارد، جزو طیف یادگیری نمی توان دسته بندی کرد. رفتار آموخته شده و تغییر انجام شده، باید از عامل تداوم، حداقل کوتاه مدت، برخوردار باشند تا یادگیری به طور کامل و کاربردی رخ دهد.

3-نظریه یادگیری شناختی اجتماعی بندورا | یادگیری چگونه رخ می دهد؟

پدیده یادگیری فرایندی بسیار پیچیده است که عوامل متعددی بر آن اثر می گذارد. همین پیچیدگی سبب پرداخت دیدگاه های متنوع روانشناسی به این موضوع است. انسان ها بر اساس آن چه یاد می گیرند، دیگران را می شناسند، با آن ها ارتباط برقرار می کنند و به تجربه نیز می رسند؛ چه تجربه کلامی چه عملی. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه مهارت های ارتباطی کلیک کنید.
تجربه و یادگیری را می توان به عنوان دو قرین همزاد تشبیه کرد؛ در واقع هر تجربه با یادگیری و هر یادگیری با یک تجربه همراه می شود. این دو عنصر در بخش حافظه، مرکز جذب یادگیری ها و تجربه ها، ذخیره می شوند. با کمک حافظه، می توان مطالب آموخته شده را بازخوانی و بازیابی کرد. اطلاعات وارده در حافظه، بلافاصله بعد از یادگیری، به سرعت فراموش می شوند.
کیفیت یادگیری و یا نحوه موثر آن در ثبت اطلاعات در حافظه کوتاه مدت  و سپس بلند مدت، بستگی به عوامل گسترده ای دارد. انگیزه یادگیری، نظم و انسجام اطلاعات ورودی، معنی دار بودن داده ها، آمادگی دریافت اطلاعات و...، همگی از عواملی اند که باعث پر رنگ تر شدن اطلاعات ورودی و ثبت شده در حافظه انسان می شوند. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه تقویت حافظه کوتاه مدت کلیک کنید.  

انسان و اجتماع

انسان وجودی به طور ذاتی به اجتماع گرایش دارد؛ حتی اگر این اتماع از تعداد کمی تشکیل شده باشد.شاید به همین علت است که آمار اختلالات روانی نظیر افسردگی، اضطراب و حتی اختلالات حاد تر در افراد منزوی و تنها بیشتر است.

اجتماع چیست؟

کلمه اجتماع به معنا گرد آمدن است. البته در معنا اصطلاح متداول عبارتست از: گرد آمدن گروه و يا مجموعه اى از انسان ها كه با هم تحت قانون و نظامی خاص هم زیستی دارند. در مفهوم متداول اجتماع رابطه، هم زيستى و هدف یا اهداف مشترك چه مادی چه معنوى وجود دارند. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه سلامت اجتماعی کلیک کنید.
اجتماع، اعتبارى است و از روابط فرد با فرد يا افراد با يكديگر، انتزاع مى شود. حتی گاهى به تجمع افراد در يك مكان، اجتماع مى گویند؛ هر چند با يكديگر رابطه اى نداشته باشند، هم زيستى در بين آن ها نباشد و از هدف مشتركی برخوردار نباشند. به طور کلی رابطه انسان با اجتماع بسيار گسترده است و هر دو از طبق تعامل با یکدیگر، بر هم تاثیر می گذارند.

نظریه یادگیری شناختی اجتماعی بندورا | تعامل متقابل انسان و اجتماع

اگر چه افراد دارای ویژگی ‌های ذاتی و ارثی متنوعی هستند، اما با شکل گیری شخصیت و رشد، آنان بیش تر در تعامل و ارتباط با محیط، بازخورد ها و تاثیراتی هستند که از آن دریافت می کنند. محیط ‌های موثر بر شخصیت افراد، یا فیزیکی هستند و یا اجتماعی.
انسان ها موجوداتی جدا از محیط خود نیستند. اما باید توجه داشت که رابطه بین انسان و محیط پیرامون به تبادلات فیزیولوژیکی محدود نمی شود. در واقع انسان با محیط ارتباط عاطفی و روانی نیز دارد. جامعه در تکوین و تغییر شخصیت افراد، نقش پر رنگی دارد. جامعه ‌شناسان، همان‌ طور که تصور جامعه ای بدون اجزا تشکیل ‌دهنده ‌اش را ممکن نمی دانند، وجود ممتاز فرد را نیز، بدون تصور جامعه ممکن نمی ‌دانند.  

بندورا و نظریه ای انقلابی

آلبرت بندورا که در سال 1952 دکترا خود را در رشته روان‌شناسی بالینی اخذ کرد بیش تر از همه به خاطر نظریه یادگیری اجتماعی شناختی، پدیده یادگیری مشاهده ‌ای و آزمایش های معروف عروسک بوبو شناخته می شود.

1-نظریه یادگیری اجتماعی با مدل شناختی _ رفتاری

در نیمه نخست قرن بیستم میلادی، تفکر رفتارگرا ها بر جامعه روانشناسی غالب بود. حتی بسیاری از مفاهیم نخستین نظریه های بندورا نیز در نظریه های یادگیری سنتی رفتار گرا ها ریشه دارد ولی با این حال، او اعتقاد داشت که تقویت مستقیم برای تمام انواع یادگیری کافی نیست. در واقع بسیاری از رفتار ها بدون تجربه مستقیم افراد، یاد گرفته می شوند؛ به طور مثال اگر کسی هرگز فوتبال بازی نکرده باشد، وقتی برای اولین بار کسی از او بخواهد که توپ را شوت کند او می تواند. چرا که شوت کردن و پرتاب توپ بقیه را مشاهده کرده است.
در ابتدا نظریه یادگیری شناختی اجتماعی توسط بندورا در سال 1977 مطرح شد. بندورا اعتقاد داشت که شخصیت تنها رفتار قابل مشاهده نیست بلکه فرایند های شناختی نقش اساسی را در تغییر و بهبود الگو های رفتاری دارند. در واقع بندورا پلی بین نظریه رفتاری و شناختی ساخت؛ چراکه به فرایند هایی نطیر تمرکز، حافظه و...، نیز توجه داشت؛ از دید او رفتار بشر از طریق تعامل مداوم دو طرفه بین تاثیر های محیطی، شناختی و رفتاری ایجاد می شود. برای دریافت مشاوره تلفنی فردی کلیک کنید.
بندورا با افزودن مولفه اجتماع به عناصر قبلی یادگیری، دیدگاه جدیدی از یادگیری را که تنها با مشاهده رفتار دیگران و انجام فرایند های ذهنی بر آن ایجاد می شود، ارائه کرد. که نام آن را یادگیری اجتماعی گذاشته است. این نوع یادگیری نقش مهمی در فرایند اجتماعی شدن کودکان نیز دارد؛ چراکه کودک با مشاهده چگونگی تعامل والدین و دیگران در محیط، نحوه رفتار را یاد می گیرد.

2-تفاوت روانشناسی شناختی و روانشناسی رفتاری

تفاوت دو نوع دید روانشناسی را در قالب ساده زیر می ‌توان به این صورت توصیف کرد که روانشناسان حوزه رفتاری ترجیح می‌ دهند به حالات و رفتار بیرونی توجه کنند و از ذهن چشم پوشی کنند در حالی که روانشناسی شناختی می‌کوشد آن ‌چه را در ذهن می‌ گذرد مد نظر قرار دهد. دوران تحصیل بندورا، اوج نگاه رفتارگرایانه بود و خود بندورا نیز ورود به روانشناسی را از همان جا آغاز کرد. اما نگاه بندورا این بود که مکتب رفتارگرایانه برای درک رفتارهای موش‌ها و کبوترها کافی است، اما ذهن انسان پیچیده ‌تر است و برای شرح رفتار های او به مدل‌های کامل‌ تری نیاز است.
باید توجه داشت نظریه یادگیری اجتماعی- شناختی در واقع یک نوع نظریه یادگیری است که اعتقاد دارد رفتار انسان با استفاده از رابطه ای سه جانبه در بین عوامل زیر رخ می دهد:

• تاثیرات زیست محیطی
• عوامل رفتاری
• عوامل شناختی یا عوامل فردی. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه تکنیک های یادگیری سریع و اسان کلیک کنید.

3-مولفه های یادگیری در نظریه یادگیری شناختی اجتماعی

تمام رفتار های مشاهده ای یاد گرفته نمی شوند؛عواملی در مدل رفتار و یاد گیرنده وجود دارد که در یادگیری اجتماعی اثر دارند. پیش نیاز های این نوع یادگیری عبارتند از:

• توجه: قدم نخست برای یادگیری مشاهده ای عامل توجه است؛ هر چیزی که سبب حواس پرتی بشود می تواند در یادگیری تداخل ایجاد کند. اگر مدل رفتاری جذاب باشد؛ توجه انسان را بیش تر به خود جلب می کند.
• نگه داری: توانایی ذخیره اطلاعات یاد گیری شده قدم بعدی در یادگیری است. عوامل بسیاری بر توانایی نگه داری اثر می گذارند ولی توانایی دسترسی به اطلاعات و مطابق آن رفتار کردن در یادگیری بسیار مهم است. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه تقویت حافظه کلیک کنید.
• باز تولید: در مرحله سوم رفتار یادگرفته شده را باید انجام داد، تمرین کردن رفتار آموخته شده در نهایت منجر به بهبود رفتار و افزایش مهارت در افراد می شود.
• انگیزش: قدم نهایی در جهت موفقیت در یادگیری مشاهده ای، به منظور تقلید رفتار، انگیزه داشتن است. در با انگیزه کردن افراد عواملی نظیر تقویت دورنی، بیرونی، تنبیه و...، نقش مهمی دارند.

4-نکات مهم در نظریه یادگیری - شناختی بندورا

سه مفهوم اساسی در این نظریه وجود دارد. موضوع نخست، مردم از طریق مشاهده یاد می گیرند (یادگیری مشاده ای). نکته بعدی، پردازش ها و فرایند های ذهنی درونی، بخشی مهم از یادگیری است و در نهایت این نظریه نشان می دهد  که هر رفتار آموخته شده باعث تغییر رفتار فرد به صورت الزامی نمی شود. این نکات به طور کلی تر عبارتند از:

• انسان از طریق مشاهده می آموزد: کودکان از طریق مشاهده، رفتار والدین و دیگر افراد را تقلید می کنند. در آزمایش خود بندورا بچه ها رفتار خشن والدین با عروسک بوبو را مشاهده کردند و زمانی که کودکان نیز به اتاق بازی مخصوص خود می رفتند، همان رفتار را با عروسک بوبو انجام می دادند.
• فرایندهای ذهنی در یادگیری اهمیت عمده دارند: نظریه بندورا عنوان می کند که تنها مشاهده رفتار دیگران برای فرایند یادگیری کافی نیست بلکه فرایند های ذهنی و انگیزشی نیز نقشی مهم در تعیین یادگیری دارند. بندورا اعتقاد داشت تنها منبع انگیزش فرد تقویت بیرونی نیست. این تاکید بر شناخت های درونی سبب شد که خود بندورا دیدگاهش را  نظریه شناختی اجتماعی بنامد. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه راه های افزایش انگیزه کلیک کنید.
• یادگیری لزوما سبب تغییر در رفتار نمی شود: در بسیاری موارد رفتار بالافاصله بعد از یادگیری انجام می شود گاهی اوقات انسان رفتاری را مشاهده و یاد می گیرد ولی هیچ وقت آن را انجام نمی دهد. رفتارگرا ها اعتقاد داشتند که فرایند یادگیری باید موجب تغییرات پایدار در رفتار بشود در حالیکه نظریه بندورا نشان داد افراد می توانند بدون نشان دادن رفتار جدید، اطلاعات تازه را یاد بگیرند.

5-نظریه یادگیری شناختی اجتماعی بندورا | اهمیت و کاربرد نظریه بندورا

نظریه یادگیری شناختی اجتماعی در زندگی کاربرد های زیادی دارد. به طور مثال به محققین در فهم چگونگی یادگیری تجاوز و خشونت از طریق مشاهده کمک می کند. با مطالعه خشونت در رسانه پژوهشگران فهم دقیق تری نسبت به عواملی که منجر به انجام خشونت می شوند، بدست می آورند. همچنین می توان از یادگیری مشاهده ای برای فهم یادگیری رفتار های مثبت نیز استفاده کرد. در واقع محققان با کمک این نظریه انقلابی می توانند به بررسی و فهم روش هایی که می توان رفتارها را الگو کرد و یا تغییرشان داد بپردازند.
از طرفی نظریه بندورا کاربرد مهمی در حوزه آموزش و پرورش دارد. امروزه معلمین و والدین از اهمیت مدل رفتاری مناسب برای فرزندان اطلاع دارند. بخش زیادی از زندگی انسان ها در تجارب اجتماعی افراد ریشه دارد مشاهده دیگران نقشی کلیدی در کسب دانش و مهارت های تازه دارد. اگر شما هم در راستای این موضوع مسئله ای دارید، می توانید از مشاوران و روانشناسان در این مورد کمک بگیرید. برای کسب اطلاعات بیشتر از مشاوره روانشناسی کلیک کنید.