مزایای کتاب درمانی | کتاب درمانی چیست و چه مزایایی دارد؟

نویسنده : دکتر فرزاد طباطبایی

مزایای کتاب درمانی متعدد است. کتاب خواندن این روزها در جامعه اهمیت زیادی یافته است. حتما شما هم این جمله را بارها از اخبارگوناگون شنیده اید که سرانه مطالعه ایرانیان بسیار پایین است و یکی از دلایل آن شاید افزایش قیمت کتاب و یا شاید هم دغدغه های دیگر باشد. اما این را بدانید که دلایلش هر چه که باشد خواندن کتاب فواید بسیار زیادی برای سلامت ذهن و روان انسان دارد چرا که کتاب خواندن سبب آگاهی و بینش عمیق تر می شود. اهمیت کتاب خواندن تا آنجاست که حتی بعضی از روانشناسان از کتاب برای درمان مراجعین خود استفاده می کنند. با تعجب به ضرورت این مسئله در مقاله امروز به موضوع مزایای کتاب درمانی می پردازیم. برای کسب آگاهی بیشتر در این رابطه از مشاوره تلفنی فردی کلیک کیند.

تعریف کتاب درمانی

یکی از اولین پزشکان کتاب درمانی در سال ۱۹۳۸ میلادی کتاب درمانی را اینگونه تعریف کرد که درمان بیمار از طریق خواندن های منتخب است. همچنین کتاب درمانی کمک رسانی از طریق کتاب هم تعریف شده است. تعریف دیگر برای کتاب درمانی شامل مطالعه مشخص، طراحی شده، ساختار بندی شده و قابل کنترل به منظور درمان اضطراب و سایر مشکلات روانی که با راهنمایی پزشک انجام می‌شود. کتاب ها شامل دردهای نهفته برای مخاطبان خود هستند و آنها فرصت هایی برای رشد تجربه و تحقیق در اختیار خواننده قرار می دهند.برای آشنایی بیشتر با کتاب درمانی در روانشناسی کلیک کنید.

1-هدف کتاب، ایجاد تغییر در خواننده

قدمت کتاب درمانی به قدمت خود کتاب است. هر آنچه نوشته شده به قصد ایجاد تغییر در خواننده است. قدیمی ترین کتاب ها حاوی دستورالعمل هایی برای زندگی کردن هستند. کتاب درمانی به این مفهوم است که مطالعه می تواند نگرش فردی و رفتاری افراد را تغییر دهد و از این رو به عنوان ابزاری ضروری جهت اصلاح ارزش ها اطلاق می‌شود. این روش در علم نوین به عنوان فرآیندی در نظر گرفته می‌شود که پیشرفت شخصی و تحلیل مشکل را از طریق کتاب آسان می نماید.

هر موقع کتابی توسط فردی خوانده شود و از پیام‌های آن برای حل مشکل یا انعکاس یک چالش استفاده نماید کتاب درمانی رخ می‌دهد. حتی پیشنهاد یک کتاب در بخشی از مشاوره به خواننده و یا استفاده از کتاب برای شفا دادن هم می‌تواند کتاب درمانی محسوب گردد. کتاب درمانی از دیدگاه یکی دیگر روانپزشکان شامل استفاده از خواندن برای ایجاد تغییرات موثر در رشد شخصیت و توسعه می باشد. برای آشنایی با تاثیر کتاب بر مغز کلیک کنید.

در عمل کتاب درمانی ساختار یافته تر از تعریف های موضوعی پزشکی است که آن را شکلی از روانشناسی حمایتی می‌دانند که در آن به بیمار مطالب منتخب خواندنی ارائه می‌شود. در کتاب درمانی بیمار اغلب اوقات برنامه‌ای از فعالیت‌ها را مطابق با یک دستورالعمل خود کمکی دنبال می‌کند. کتاب درمانی را استفاده هدفمند از مطالب خواندنی با پیامد درمانی در ذهن هم تعریف کرده‌اند.

2-تاریخچه کتاب درمانی

هر چند کلمه کتاب درمانی امروزه استفاده می‌شود اما این اصطلاح مفهوم جدیدی نمی باشد و ایده آن به زمان یونان باستان باز می گردد که ارزش کتاب خواندن را تشخیص داده بودند و بر سردر کتابخانه شهر باستانی نوشته شده بود: درمانگاه روح. نمونه های زیادی در طول تاریخ وجود دارد که در آن خواندن برای کمک در درمان بیمار به کار گرفته می شد. با اینحال در قرن اخیر واژه کتاب درمانی نه تنها شامل این کتاب‌ها و موادی است که در کتابخانه بیمارستان ارائه می‌شود بلکه به سایر جنبه های مناسب فعالیت های مرتبط در کتابخانه بیمارستانی نیز اطلاق می گردد. در این رابطه مطالعه بهترین کتاب های روانشناسی شخصیت پیشنهاد می شود.

یکی از اولین کسانی که خواندن را برای بیماران تجویز کرد بنجامین راش بود. او در اوایل دهه ۱۸۰۰ کتاب مقدس را برای درمان بیماران توصیه کرد و در سال ۱۸۱۲ میلادی به بیماران خود کتاب های داستانی خاصی را معرفی می کرد و مطالعه آنان را بسیار ضروری می دانست. او در سخنرانی خود تحت عنوان ساخت و مدیریت بیمارستانها که در تاریخ ۱۰ نوامبر ۱۸۰۲ میلادی ایراد کرد این موضوع را مطرح کرد که باید در هر بیمارستان کتابخانه کوچک با تمام وسایل و مبلمان جهت سرگرم کردن و آموزش بیماران احداث شود. پیشنهاد می شود برای آشنایی با کتاب های درمان افسردگی کلیک کنید.

مزایای کتاب درمانی

دلایل زیادی برای استفاده از کتاب درمانی وجود دارد که بعضی از آنها شامل توسعه خود باوری فردی، افزایش درک فردی رفتار یا محرک های انسانی یا ظهور رفتارهای انسانی، تسکین احساسات یا فشارهای فکری، پوشش گسترده ای از هر جنبه از شرایط انسان در کتاب‌ها، استفاده مکرر و دوباره از کتاب‌ها توسط افراد در شرایط مختلف، امکان دسترسی آسان و ساده مردم به کتاب‌ها، قدرت زیاد تاثیر کلمات نوشته شده بر بسیاری از مردم، آگاهی از مشکلات سایر افراد، آشکارسازی علایق نهفته و نامشخص فرد و ارائه راه حل های متعدد برای حل یک مشکل هستند. مهم‌ترین مزایای کتاب درمانی شامل موارد زیر هستند:

ایجاد نگرش مثبت نسبت به شرایط و داشتن فرصت شناسایی جبران کنترل و تغییر رفتار
راه حل های جدید برای مسائل و مشکلات
افزایش سطح دانش و گسترش و بصیرت
ایجاد حس توانمندی
آموزش اعتماد به نفس و افزایش آن
ایجاد صلح و دوستی بین بیماران
افزایش روند شفابخشی
رشد قوه درک یادگیری و رشد خلاقیت فردی و قوه تخیل
افزایش درک رفتار و انگیزه های انسان فرصت برای تفکر در مورد کتاب به جای تمرکز بر روی مشکلات و اختلالات خود
تقویت مهارت‌های ارتباطی
آشکارسازی توانایی‌های درونی برای فرد یافتن معنا برای زندگی
برانگیختگی حس همبستگی
ارزیابی شخصی و اجتماعی از خود
برانگیخته شدن تفکر انتقادی و تحلیل ارزش های اخلاقی

محدودیت کتاب درمانی

محدودیت های کتاب درمانی شامل موارد زیر می شوند:

محدودیت کتاب درمانی در مورد بی سوادان و کم سوادان
محدود بودن تعداد کتاب‌ها و منابع اطلاعاتی که جنبه های درمانی را پوشش میدهند
سخت بودن متن بیشتر کتاب‌های مربوط به شناخت و درمان بیماری‌های روانی شایع و کتاب‌های همانند آن در این زمینه که برای تدریس در دانشگاه ها نوشته شده‌اند و متن آنها برای مردم عادی پیچیده است
نبود استانداردهای لازم برای فنون کتاب درمانی
عدم رواج عادت به مطالعه در بسیاری از جوامع از جمله کشور خودمان و عدم آشنایی افرادی که توان خواندن دارند با روشهای صحیح مطالعه
احتمال خودداری و مقاومت بعضی از بیماران پس از شروع کتاب درمانی نسبت به ادامه روند آن
عدم پاسخ دهی در درمان بیماری‌های مزمن و جدی
تمایل کم کتابداران آموزش دیده برای انجام آن
احتمال تقویت افکار بیمارگونه فرد به دلیل برداشت اشتباه از کتاب و شخصیت‌های آن
عدم آشنایی درمانگر با منابع مفید

کتاب درمانی

انواع کتاب درمانی

کتاب ها می توانند مانند یک درمان موثر به افراد کمک کنند. آن ها با تمثیل های خود به خواننده احساسی از امنیت می بخشند و به آن ها می آموزند که دارای توانایی‌های درونی هستند که می‌تواند برای دستیابی به زندگی سالم و سازنده به آن ها تکیه نمایند. کتاب درمانی کاربردهای گسترده برای افراد رده‌های سنی مختلف دارد. از جمله برای نوجوانان برای گذر از بحرانهای هویت دوران نوجوانی، افرادی که موقعیت‌های آسیب های متفاوت را تجربه می‌کنند، بیماری های خاص، ناتوانان در یادگیری، بازماندگان بلایا، افراد تحت خشونت یا مورد سوء استفاده قرار گرفته شده و مواردی از این قبیل.

کتاب‌هایی که در کتاب درمانی استفاده می شوند طیف گسترده دارد و برای شرایط مختلف راه های گوناگونی ارائه می نمایند.

1-کتاب درمانی بالینی

کتاب درمانی بالینی در مورد افرادی به کار برده می شود که دارای مشکلات عاطفی و رفتاری هستند و هدف می‌تواند تغییر رفتار و کاستن از نگرانی‌ها و افزایش بینش و بصیرت باشد. در واقع کتاب درمانی بالینی بر بیماری‌های جسمانی و روانی تمرکز دارد و توسط درمانگری که تحت آموزش‌های پیشرفت قرار گرفته یا به وسیله پزشک معالج یک کتابدار انجام می‌شود که در بیشتر اوقات وظایف یک مشاور را انجام می‌دهد. برای آشنایی بیشتر با روانشناسی بالینی کلیک کنید.

2-مزایای کتاب درمانی | کتاب درمانی رشدی

منظور از کتاب درمانی رشدی یا کاربرد رشدی کتاب درمانی استفاده از کتاب برای افراد عادی و نرمال است که علاوه بر تأمین بهداشت روانی آن ها به خود به خود شکوفایی آن ها هم کمک می نماید. اصطلاح کتاب درمانی رشدی برای توصیف روند کمک و افراد سالم برای رشد و تکامل طبیعی آنها استفاده می‌شود.

در مقابل کتاب درمانی بالینی شامل روش‌های روان‌درمانی می باشد که پزشکان و روانشناسان مجرب آن را برای افرادی که دچار مشکلات رفتاری یا هیجانی هستند در طی یک فرآیند درمانی خاص به کار می‌برند. کتاب درمانی رشدی سعی می کند نیازها را قبل از آن که مشکل ساز شوند پیش‌بینی و رفع نماید و به افراد کمک کنند تا مراحل زندگی را با اطلاعات از پیش فراهم آمده و الگو گرفتن از کسانی که چنین تجربه‌ای را پشت سر گذاشته اند طی کند. بنابراین هدف اساسی کتاب درمانی دادن بصیرت به فرد بهنجار و تغییر رفتار فرد ناهنجار است.

3-مزایای کتاب درمانی | کتاب درمانی تعاملی

صاحبنظران به کتاب درمانی تعاملی هم اشاره کردند. این کتاب درمانی می تواند با دیگر فنون مانند بازی درمانی در مورد کودکانی که مورد سوء استفاده جنسی قرار گرفته اند یا کودکانی که والدین خود را از دست دادند و کودکانی که دچار انواع ترس های مرضی هستند هم به کار برود. در واقع گروه هدف کتاب درمانی تعاملی افرادی با شرایط زندگی هنجار هستند که امکان دارد دچار استرس یا آسیب‌های روانی دیگر هم شده باشند. ابعاد کتاب درمانی گسترده است که از آن در بیمارستان های اعصاب و روان، جلسات مشاوره، جلسات مشاوره درمانی، جلسات خانواده درمانی، جلسات آموزش اولیا در طرح های کوتاه مدت و درازمدت استفاده می گردد.

کاربرد کتاب درمانی را در چهار موضوع تغییر رفتار، تغییر سطح اجتماعی، تخلیه هیجانی و تغییر فکری هم می‌توان به حساب آورد. این روش می‌تواند به عنوان یک روش درمانی به راحتی در مدارس برای کودکان نوجوانان و جوانان و بدون مقاومت آشکار در برابر درمان مورد استفاده قرار بگیرد. با این حال استفاده از کتاب درمانی برای اختلالات بسیار جدی توصیه نمی شود. به طور کلی مکان هایی که کتاب درمانی در آنها اتفاق می‌افتد شامل بیمارستان ها و کلینیک های خصوصی، کلاس‌های درس، انجمن مدارس و مراکز درمانی هستند. همچنین کتاب درمانی برای افرادی که یا از لحاظ جغرافیایی گوشه‌گیر شدند و یا شخصاً تمایل زیادی برای دسترسی به روش های درمان های سنتی دارند هم مفید است.

کتاب درمانی چیست؟

مراحل کتاب درمانی

در زمان کتاب درمانی و مراحل مختلف آن باید توجه داشته باشید این است که کتاب هایی را انتخاب کنید که مورد استفاده قرار می‌گیرند. این کتاب‌ها نیاز است از نظر ادبی و سنی با افراد تناسب داشته باشند. البته برای کتاب درمانی روش خاصی وجود ندارد. احتمال دارد متن خاصی از یک کتاب برای خواندن در جلسات مشاوره و درمان تجویز شود و پس از خواندن مورد نقد قرار بگیرد و نیز ممکن است کتاب برای تمام شرکت‌کنندگان در یک گروه درمانی هم پیشنهاد شود. کتاب درمانی مراحل گوناگونی دارد که شامل موارد زیر می شوند:

1-شناسایی یا همانند سازی

همانندسازی زمانی اتفاق می‌افتد که خواننده یک مشکل پیامد یا پیش آمد را با شخصیت کتاب به اشتراک می گذارد و درصدد یافتن این است که با استفاده از روانکاوی و تجسم تجارب شناختی خود را افزایش داده و ناسازگاری ها و تعارضات عاطفی اش را کاهش دهد. در این مرحله فرد باید بتواند با کمک مشاورش منابع اطلاعاتی مورد نیازش را شناسایی و انتخاب کند و شباهت های اصلی بین خود و قهرمان داستان را کشف کند. همانندسازی فرد با قهرمان اصلی داستان در این مرحله اتفاق می‌افتد. در مرحله همانند سازی افراد به لحاظ شناختی تجربه‌های خود را با روش های برون سازی و درون سازی تکمیل می‌کنند.

2-تخلیه هیجانی یا پالایش روانی

تغییر عقیده زمانی برای خواننده کتاب رخ می‌دهد که شخصیت مشکل دار پیامد را به راحتی حل کند. در این مرحله افراد جزئیات بیشتری از شخصیت خود را کشف می کند و شروع به ابراز احساسات و تخلیه تنش ها برای کاستن از هیجان ها و افکار منفی و کنترل شده خود می کند. در نتیجه تنش های خود را کاهش می‌دهد.

در واقع خواندن منابع شروعی برای روشن ساختن پیچیدگی‌های شخصیتی پنهان افراد و پالایش روانی او است. بنابراین در این مرحله افراد بستر مناسبی برای تخلیه هیجان های خود می یابند و به طور احساسی در جریان داستان درگیر می‌شوند و می‌توانند احساسات سرکوب شده خود را آزاد کنند. در این بخش فرد راهی را پیدا می کند تا از طریق آن عواطف و بینش هایش را کنترل و با استفاده از شناخت یا سرکوب احساسات بتواند مشکل خود را حل نماید. این گونه تحلیل ها به پیشرفت خودآگاهی، کسب آگاهی عمیق تر و برقراری ارتباط بهتر منجر خواهد شد.

3-مزایای کتاب درمانی | بصیرت

بینش و بصیرت زمانی اتفاق می‌افتد که خواننده راه حل شخصیت را به شرایط خود نسبت دهد یا آن را درونی کند. فرایند تعامل بین تضادها و مقایسه ها نوعی آگاهی به افراد می‌دهد که احتمال دارد مبنای تصمیم‌گیری‌های او را فراهم نماید. در این مرحله افراد بین خود و قهرمان اصلی داستان ارتباط برقرار می‌کند و موقعیت داستانی در مورد زندگی خود اجرا می‌کند و خود را جز قهرمان اصلی داستان می‌گذارند تا راه حل های ممکن را کاوش کند و در مورد خودشان استفاده نمایند.

در این مرحله درمان جو می تواند مشکلات خود را بهتر تجزیه و تحلیل کند و این امر باعث افزایش خودآگاهی و خودشناسی و درک عمیق تر از خود و علاوه بر آن اعتماد به نفس و دیگر شناسی و نهایتاً اصلاح رفتار می‌شود.

4-مزایای کتاب درمانی | عمومیت

در این قسمت افراد متوجه می‌شوند که مشکل آن ها منحصر به فرد و غیر ممکن نیست و می تواند به راحتی آن را حل کند و بقیه افراد هم همچین مشکلاتی دارند. درمانجو می فهمد که می‌تواند مانند دیگران با کمک روشهای مختلف و موثر بر مشکلات خود چیره شود و گوشه گیری و انزوا طلبی خود را کاهش دهد.

نقش متخصص در کتاب درمانی

کاربرد کتاب درمانی در اوایل محدود به بیمارستان ها بود و به عنوان یک ابزار کمکی استفاده می شد. زیرا در کتاب درمانی علاوه بر شناخت بیماری، شناخت کتاب هم اهمیت داشت و از طرفی باور به تاثیر این فرد افزایش زیادی پیدا کرد. تدریجاً ضرورت نوعی همکاری بین پزشکان و روانشناسان و کتابداران احساس شد. کتاب درمانی روشی است که با همکاری متخصصان اطلاعاتی برای درمان بیماری ها استفاده می گردد و در حرفه های مختلفی مانند روانشناسی و پزشکی به کار می‌گیرند.

این روش درمانی به کتابداران متکی است چرا که آن ها بهتر از هر فردی می‌تواند بر اساس پیشینه مطالعاتی خود بهترین و مفیدترین مواد خواندنی را پیشنهاد کنند. کتاب درمانی به صورت مشترک توسط روانشناسان و کتابداران انجام می‌شود. چرا که این افراد از مهمترین کسانی هستند که به اطلاعات معتبر و به روز دسترسی دارند و می تواند آن را در اختیار بیماران قرار دهند.

نقش کتابداران

آن ها می توانند با آگاهی مناسبی که از مواد منتشر شده مرتبط دارد متونی را برای کمک به افراد دچار مشکل ذهنی خانوادگی و اجتماعی انتخاب کنند به بهترین وجه به آنها کمک کند. همچنین پیگیری و یادآوری دستورالعمل‌های تیم مراقبت و درمان هم باعث بهبود نتایج درمان می شود و به دنبال آن میزان مراجعات این بیماران به مرکز درمانی و صرف هزینه های مستقیم و غیر مستقیم آن کاهش خواهد یافت.برای آشنایی با بهترین کتاب های روانشناسی کلیک کنید.

امروزه کتابداران بالینی خدماتی را برای درمانجویان بستری در بیمارستان ها ارائه می کنند که هم لذت بخش و هم مفید می باشد. کتابدار متخصص معمولاً اطلاعات مهمی را در اختیار بیمار و خانواده او می‌گذارد و فرد را در کسب اطلاعات مورد نیاز یاری می‌دهد و کسب اطلاعات بیشتر و بهتری را پیشنهاد می‌دهد. کتابدار و کتابخانه دارای نقش چشمگیری در مراحل کتاب درمانی هستند که از جمله آن شامل تهیه و تحلیل نیازهای فرد و هدفمند نمودن مطالعه و همچنین تهیه منابع لازم است.

سخن آخر

کتاب خواندن برای سلامت روح و روان انسان و گسترش چشم اندازی وسیع تر نسبت به خود و جهان اهمیت زیادی دارد. هر فردی می تواند با توجه به مسائل گوناگونی که دارد و مشکلات منحصر به فرد است از کتابی خاص برای بهتر شدن حس و حالش و درمان استفاده کند. اگر شما هم می خواهید برای حل مشکلات عاطفی یا سایر مسائل خود از کتاب استفاده کنید می توانید در این زمینه از مشاوره روانشناسی حامی هنر زندگی کمک بگیرید.