- نویسنده : دکتر فرزاد طباطبایی
تیک عصبی کودکان از جمله اختلالات عصبی رشدی است که به مجموعه‌ای از جنبش‌های عضلانی، تکراری، سریع، ناگهانی، عودکننده و غیرارادی گفته می‌شود و به تولید حرکات یا اصواتی منجر خواهد شد که فرد قدرت کنترل آن‌ها را ندارد. این اختلال در نتیجه عوامل محیطی و زیستی به وجود می‌آید و علائم رفتاری مقدماتی آن شامل تحریک پذیری، مشکلات توجه، تحمل کم در برابر محرومیت پیش از شروع تیک‌ها یا همزمان با آن است. از آن جایی که این مشکل بر تمام ابعاد زندگی کودک تاثیرات مخربی خواهد گذاشت لزوم درمان و توجه به کودک احساس می‌شود. نخستین گام در تعیین مناسب‌ترین شیوه درمانی اختلالات تیک بررسی کارکرد کلی کودک است و سپس در کنار دارو درمانی می‌توان از مداخلات رفتاری مانند فنون وارونه سازی عادت، مواجهه و پیشگیری از پاسخ استفاده کرد.
.gif)
اختلال تیک عصبی در کودکان
تیک عصبی کودکان مانند اختلال تیک در بزرگسالان به صورت پرش ناگهانی یا انقباض غیر ارادی عصبی است که می‌تواند به صورت طولانی مدت یا زودگذر در کلام و رفتار ظاهر شود. کودک معمولا از وجود تیک‌های خود آگاهی ندارد. به طور معمول اختلالات تیک در دوران کودکی یا نوجوانی شروع می‌شوند و به کودک کمک می‌کند تا انرژی عصبی خود را آزاد کند. کودکان در سنین 12-7 سالگی بیشترین میزان تیک را نشان می‌دهند. میزان شیوع تیک در پسران بیشتر از دختران است و گاهی این اختلال تا میانسالی ادامه پیدا می‌کند.
برای آگاهی بیشتر در زمینه اختلالات تیک کلیک کنید.
انواع تیک در کودکان
تیک صوتی
این کودکان تیک صوتی رفتاری صدادار تولید می‌کنند. تیک‌های صوتی ساده مانند سرفه کردن، صاف کردن گلو، غرغر کردن، بالا کشیدن بینی، فین کردن و تیک‌های صوتی پیچیده مانند تکرار کلمات یا عبارات، بد دهنی (استفاده از کلمات یا عبارات مستهجن)، مکرر گویی (تکرار واژه‌های خود) و پژواک کلام (تکرار واژه‌های آخر طرف مقابل) دیده می‌شود.
تیک حرکتی
تیک حرکتی رفتارهایی مانند شکلک در آوردن، تنگ کردن چشم‌ها، بالا انداختن شانه یا تکان دادن سر، باز و بسته کردن چشم، مکیدن لب، بالا پریدن ناگهانی شانه یا پا و پلک زدن در کودک را شامل می‌شود. تیک‌های حرکتی پیچیده شایع نیز شامل رفتارهای نظافتی، بوییدن اشیاء، جهش، رفتارهای لمسی، پژواک کرداری (تقلید رفتار مشاهده شده) و حرکات زشت و ناشایست (ادا و اطوار زننده) است.
شایع ترین تیک‌های حرکتی چهره‌ای هستند با این حال در بعضی از کودکان گردن و اندام‌ها را درگیر می‌کند. تیک‌های متعدد حرکتی به همراه یک یا چند تیک صوتی اختلال توره نامیده می‌شود.
برای آشنایی بیشتر در زمینه اختلال توره کلیک کنید.
تیک های گذرا و مزمن عصبی کودکان
تیک نوعی اختلال هماهنگی رشدی است که بر اساس ماندگاری به دو دسته گذرا و مزمن تقسیم می‌شوند. تیک‌های گذرا حداقل به مدت 4 هفته و حداکثر 12 ماه طول می‌کشند. اگر کودکتان رفتارهای تکراری را در مدتی کمتر از این زمان انجام دهد، دچار اختلال تیک نیست.
در صورتی که رفتارهای تکراری پایدار شده و بیشتر از یک سال در کودک مشاهده شوند تیک مزمن تشخیص داده می‌شود. این تیک‌ها پایدارتر و انقباض‌های عضلانی معمولا شدیدتر است. تیک‌های مزمن بیشتر بین سنین 6 تا 12 سالگی دیده می‌شود. ممکن است متوجه شده باشید که علائم کودک به طور متناوب کم و زیاد می‌شود و یا برای مدتی محو شده و دوباره پدیدار می‌شوند.
برای آشنایی بیشتر در زمینه اختلال هماهنگی رشدی کلیک کنید.
علائم رفتاری مقدماتی تیک
اختلال تیک در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی در طبقه اختلالات عصبی رشدی قرار دارد. در تیک معمولا علائم رفتاری مقدماتی مانند تحریک پذیری، مشکلات توجه، تحمل کم در برابر محرومیت پیش از شروع تیک‌ها یا همزمان با آن در کودک بروز پیدا می‌کند. همچنین تجربه‌های حسی مانند احساس تنش، فشار یا خارش قبل از تیک رخ می‌دهد. شایع ترین تیک اولیه چشمک زدن است که متعاقب با آن تیک سر یا شکلک در آوردن بروز پیدا می‌کند. اکثر علائم صوتی و حرکتی پیچیده، سال‌ها پس از علائم اولیه ظاهر می‌شود. توجه شما به این نشانه‌ها می‌تواند از پیشروی تیک‌ها جلوگیری کند. برای این منظور بهتر است علت تیک فرزندتان را شناسایی کرده و در جهت رفع آن‌ها اقدام کنید.
برای شناخت بیشتر در زمینه اختلالات عصبی رشدی کلیک کنید.
علت تیک عصبی کودکان
ترکیبی از عوامل محیطی و زیستی در ایجاد تیک های عصبی کودکان دخالت دارند. عوامل ژنتیکی، وسواس، افسردگی، بیش فعالی، محیط پر تنش، استرس‌های مزمن و طولانی مدت می‌تواند در بروز تیک موثر باشد. حتی ممکن است کودک به خاطر تقلید این عادت رفتاری را پیدا کند.
تیک عصبی کودکان بیشتر در زمان‌هایی که تحت فشار عصبی هستند ظاهر می‌شود. شاید متوجه شده باشید که تیک‌های کودک شما بیشتر در هنگام شروع مدرسه و در فصل امتحانات بیشتر می‌شود. همچنین زمانی که شما از کودک کاری بیشتر از توانایی‌اش انتظار داشته باشید مثل نمرات عالی یا موفقیت در یک رشته ورزشی خاص و ... این مسئله فشار زیادی به کودک وارد می‌کند و او دچار استرس می‌شود. وقتی کودکتان آرامش دارد یا مشغول به کاری است مثلا در حین بازی یا هنگام خواب تیک‌ها کاهش یافته و یا به طور موقت از بین می‌روند.
سیر تیک عصبی کودکان و پیامدهای آن
در دوران کودکی علائم تیک ممکن است کاهش یا افزایش پیدا کند یا علائم تازه جانشین علائم قدیمی شود. در اکثر موارد تیک تا نوجوانی به طور کامل برطرف می‌شود اما کودکی که به نوع شدید بیماری مبتلاست ممکن است دچار مشکلات هیجانی مانند افسردگی و کاهش اعتماد به نفس شود و به دنبال آن شاهد تخریب عملکرد کودک خود باشید. این تخریب زمانی بیشتر می‌شود که کودک همزمان به بیش فعالی یا اختلال وسواسی عملی نیز مبتلا باشد.
چطور با تیک‌های عصبی کودکم برخورد کنم؟
عواملی که باعث ایجاد فشار روحی در کودک می‌شود را شناسایی کنید چون تیک‌ها معمولا به صورت موقت ایجاد می‌شوند آن هم در شرایطی که کودکتان تحت فشار روانی باشد. زمانی که شرایط به حالت عادی برگردد معمولا تیک‌ها ناپدید می‌شوند. واکنش شدید به تیک‌های کودک منجر به اضطراب او شده و حتی ممکن است شدت تیک‌ها افزایش پیدا کند. حتی زمانی که کودکتان خسته است تیک‌هایش بیشتر می شود پس استراحت کافی به او بدهید. آرامش و خونسردی خودتان را حفظ کنید تا فشار روانی کودک بیشتر نشود. عوامل بروز استرس کودکتان را نیز شناسایی کنید.
برای اطلاع بیشتر در زمینه عوامل بروز استرس در کودکان کلیک کنید.
برای کاهش تیک کودکم چه کارهایی نباید بکنم؟
زمانی که کودک حالت‌های تیک را نشان می‌دهد بی اعتنایی کنید. نباید روی حرکات بچه متمرکز شوید و مدام به او گوشزد کنید که چرا این حرکات را تکرار می‌کند؛ هر چه کودک بیشتر روی رفتارش حساس شود، تیک افزایش پیدا می‌کند. در مواقعی که کودک تیک ندارد، باید بیشتر به او توجه یا او را نوازش کرد.
کودک را نترسانید. برای مثال نگویید که "اگر این کار را ادامه دهی کسی با تو دوست نمی‌شود یا همه تو را مسخره می‌کنند"، این نوع برخورد علاوه بر افزایش تیک عصبی، عزت‌نفس کودک را بشدت پایین می‌آورد. تحقیر، سرزنش و مقایسه شرایط را بدتر می‌کند. تجربه نشان داده که تذکر مستقیم یا تنبیه کودک برای ترک رفتار عادتی به هیچ وجه مؤثر نیست و باید از شیوه تربیتی مبتنی بر تشویق استفاده کرد. بخاطر تیک‌ها، کودکتان را از مهمانی یا سایر جمع‌های اجتماعی محروم نکنید، چون اثر منفی بر مهارت‌های اجتماعی‌اش دارد.
امنیت محیط تیک های عصبی را کاهش می دهد
سعی کنید تنش‌های احتمالی را کاهش دهید و محیطی امن برای کودکتان فراهم کنید. محیط خانواده در ایجاد و تشدید علائم تیک اهمیت دارد. برای مثال حتی زمانی که شما با همسرتان قهر می‌کنید و به مدت طولانی با او حرف نمی‌زنید احساس ناامنی را در او ایجاد کرده‌اید. همچنین از کودک خود به عنوان خبر رسان بین خودتان استفاده نکنید.
بهبود روابط زناشویی، مهارت حل مسئله، مدیریت استرس و کنترل خشم برای فراهم کردن محیطی امن ضروری است. به کودکتان اطمینان دهید که در هر شرایطی دوستش دارید. اینکه او را به خاطر خودش دوست دارید نه به خاطر موفقیت‌هایش به او آرامش می دهد. شرایط کودک را با معلم کودکتان در میان بگذارید و از او بخواهید در این زمینه با شما همکاری کند.
تخلیه هیجانی تیک عصبی کودکتان را کاهش می دهد
سرگرمی‌های مورد علاقه کودک مثل نقاشی، موسیقی، بازی‌ها و ... می‌تواند در بهبود تیک‌ها موثر باشد پس فعالیت‌هایی همچون بازی یا برنامه‌های شادی بخش را بیشتر کنید تا تخلیه هیجانی بیشتری را تجربه کند. درآغوش گرفتن و نوازش نیز میزان اضطراب کودک را کم می‌نماید. ایجاد آرامش از طریق ورزش‌های تنفسی به مرور زمان نیز این عارضه را کاهش می‌دهد پس تغییر شیوه زندگی کودک می‌تواند اثربخش باشد.
درمان تیک عصبی کودکان
اگر تیک‌ها بیشتر از 6 ماه طول بکشد یا شدت‌شان به حدی باشد که مانع از انجام کارهای روزمره کودک شود یا کودک را ناراحت کند، درمان ضرورت دارد. درمان اختلال تیک بستگی به شدت تیک‌ها، ناراحتی ذهنی کودک، اختلالات همزمان و تاثیر تیک‌ها بر عملکرد تحصیلی و اجتماعی کودک دارد و به طور کلی باید ابتدا کارکرد کلی کودک را بررسی کنیم. همچنین درمان باید با آموزش خانواده شروع شود.
برای تیک‌های مزمن یا تیک گذرای شدید، ابتدا باید بررسی پزشکی صورت بگیرد سپس بعد از رد علل جسمانی، درمان روانشناختی آغاز می‌شود. درمان تیک عصبی کودکان به دو صورت دارویی و روانشناختی انجام می‌شود. با اینکه دارو درمانی مناسب ترین روش درمان است اما برای درمان موثر مشاوره روانشناسی نیز ضروری است. تمرین متمرکز، خود بازبینی، حذف تقویت مثبت و آرام سازی در کاهش استرس‌ها تاثیر دارد.
افراد مبتلا به اختلال تیک می‌توانند از نوعی درمان شناختی رفتاری با عنوان وارونه کردن پاسخ بهره ببرند. در این روش درمانگر به درمانجویان آموزش می‌دهد که چگونه بر تیک‌ها و احساساتی که قبل از آن‌ها واقع می‌شوند نظارت کنند و همچنین شیوه پاسخ دادن به این احساسات را با رفتار ارادی امکان پذیر می‌کند. در صورتی که نیاز به دارو درمانی نیز وجود داشته باشد از داروهای ضد روان پریشی و SSRI ها استفاده می‌شود.
سخن آخر
در نهایت شما به عنوان مراقبان اصلی در کاهش مشکل کودکتان سهم بیشتری را دارید. با فراهم کردن بستری مناسب برای پرورش کودکتان در محیطی امن می‌توانید سلامت او را تضمین کنید. اما همانطور که در عمل می‌بینید همیشه نمی‌توان کمال مطلوب را فراهم کرد؛ پس چه بهتر که در هنگام مواجهه با مشکلات از مهارت‌هایتان برای کاهش آسیب به خود و اطرافیانتان استفاده کنید. نگاه مجدد و مرور مسائل به شما کمک می‌کند راه حل‌هایی که از چشمتان دور مانده بودند را بیابید. در طی مشاوره کودک با کمک یک متخصص شما می‌توانید به سلامت خود و فرزندتان کمک نمایید.
برای آشنایی بیشتر در زمینه مشاوره کودک کلیک کنید.
برای دریافت مشاوره در زمینه تیک عصبی کودکان می توانید با مشاوران مرکز مشاوره روانشناسی حامی هنر زندگی از طریق تلفن ثابت از کل کشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگیرید.
