عقده ادیپ چیست | نحوه به وجود آمدن و درمان عقده ادیپ

عقده ادیپ به دوره‌ای از رشد طبیعی کودک اطلاق می‌شود که در آن، همزمان با کنجکاوی نسبت به اندام‌های جنسی‌اش، برانگیختگی جنسی نسبت به والد غیر همجنس نیز پدیدار می‌شود. این مسئله پس از مدتی در کودکان برطرف می‌شود و کودک به مرور زمان میل و اشتیاق جنسی خود به مادر را به شکل سازگارانه‌ای سرکوب کرده و به زنان دیگر معطوف می‌کند اما در تعدادی دیگر همچنان باقی می‌ماند و در صورت حل نشدن مشکلات فراوانی را به وجود می‌آورد. عقده ادیپ منجر به بروز حس رقابت در کودک پسر می‌شود و در تغییر رفتارهای او نقش دارد. بنابراین بهتر است والدین در این زمینه آگاهی‌های خود را بالا ببرند.

عقده ادیپ چیست؟

عقده ادیپ اصطلاحی است که توسط زیگموند فروید در مراحل روانی-جنسی رشد استفاده می شد. این مفهوم که برای اولین بار توسط فروید در سال 1899 ارائه شد و تا سال 1910 به طور رسمی مورد استفاده قرار نگرفت، به جذابیت فرزند پسر به والدین جنس مخالف خود (مادر) و حسادت والدین همجنس خود (پدر) اشاره دارد. طبق این مفهوم بحث برانگیز، کودکان والدین همجنس را به عنوان رقیب می بینند. به طور خاص، یک پسر برای جلب توجه مادرش نیاز به رقابت با پدرش را احساس می کند یا دختر برای جلب توجه پدرش با مادرش رقابت می کند. مفهوم دوم توسط کارل یونگ، شاگرد سابق و همکار فروید، «مجموعه الکترا» نامیده شد. بحث بر سر این نظریه است که کودک احساسات جنسی نسبت به والدین دارد. فروید معتقد بود که اگرچه این احساسات یا امیال سرکوب شده یا ناخودآگاه هستند، اما هنوز تأثیر قابل توجهی بر رشد کودک دارند.

به طور کلی عقده ادیپ یکی از حالاتی است که به شکل طبیعی در فرآیند رشد به وجود می‌آید. کودک در مرحله ادیپال رشد، نسبت به والد غیر هم جنس خود، کشش جنسی پیدا می‌کند و با والد هم جنس خود، بر سر مالکیت او، به رقابت می‌پردازد. عقده ادیپ در نظریه روانکاوی، میل به درگیری جنسی با والدین جنس مخالف و احساس رقابت همزمان با والدین همجنس است. مرحله مهمی در روند رشد طبیعی است. زیگموند فروید این مفهوم را در تفسیر رویاها (1899) معرفی کرد. این اصطلاح از قهرمان ادیپ افسانه یونانی گرفته شده است که پدرش را ناآگاهانه کشت و با مادرش ازدواج کرد. آنالوگ زن آن، مجموعه الکترا، به خاطر شخصیت اساطیری دیگری که به کشتن مادرش کمک کرد نامگذاری شده است.

فروید عقده ادیپ را به کودکان سه تا پنج ساله نسبت داد. او گفت که این مرحله معمولاً زمانی به پایان می رسد که کودک با والدین همجنس خود همذات پنداری می کند و غرایز جنسی خود را سرکوب می کند. اگر روابط قبلی با والدین نسبتاً محبت آمیز و بدون آسیب باشد و اگر نگرش والدین نه بیش از حد بازدارنده و نه بیش از حد تحریک کننده باشد مرحله به طور هماهنگ طی می شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه علل و ریشه‌ی عقده ها کلیک کنید.

نظریه فروید

بر اساس نظریه فروید رشد روانی-جنسی در دوران کودکی در مراحل مختلف اتفاق می افتد. هر مرحله نشان دهنده تثبیت میل جنسی در قسمت متفاوتی از بدن است. فروید معتقد بود که با رشد فیزیکی، قسمت های خاصی از بدن شما منبع لذت، ناامیدی یا هر دو می شود. امروزه، هنگام صحبت در مورد لذت جنسی، معمولاً از این قسمت های بدن به عنوان مناطق اروژنی یاد می شود. طبق نظر فروید، مراحل رشد روانی-جنسی عبارتند از:

دهانی. این مرحله بین نوزادی تا 18 ماهگی اتفاق می افتد. این شامل ثابت شدن روی دهان و لذت مکیدن، لیسیدن، جویدن و گاز گرفتن است.

مقعدی. این مرحله بین 18 ماهگی تا 3 سالگی رخ می دهد. بر لذت دفع روده و ایجاد عادات آموزشی سالم توالت تمرکز دارد.

فالیک. این مرحله از سن 3 تا 5 سالگی است. اعتقاد بر این است که این مرحله مهم ترین مرحله در رشد روانی-جنسی است که در آن پسران و دختران جایگزین های سالمی برای جذب خود به والدین جنس مخالف ایجاد می کنند.

تاخیر. این مرحله بین 5 تا 12 سالگی یا بلوغ اتفاق می افتد که در طی آن کودک احساسات خفته سالمی نسبت به جنس مخالف پیدا می کند.

تناسلی. این مرحله از 12 سالگی یا بلوغ تا بزرگسالی رخ می دهد.

بلوغ. علایق جنسی سالم در این زمان اتفاق می افتد زیرا تمام مراحل دیگر در ذهن ادغام می شوند. این وضعیت به احساسات و بروز رفتار جنسی سالم فرصت نمایان شدن می دهد. به گفته فروید، پنج سال اول زندگی در شکل گیری و رشد شخصیت بزرگسالان ما مهم است. او معتقد بود که در طول این مدت، ما توانایی خود را برای کنترل و هدایت تمایلات جنسی خود به سمت رفتارهای قابل قبول اجتماعی توسعه می دهیم. بر اساس نظریه او، عقده ادیپ نقش مهمی در مرحله فالیک ایفا می کند که تقریباً بین 3 تا 6 سالگی اتفاق می افتد. در این مرحله، میل جنسی کودک بر روی اندام تناسلی متمرکز می شود.

چگونگی به وجود آمدن عقده ادیپ

در مراحل رشد جنسی، کودکان در حدود 3 سالگی وارد دوره آلتی می‌شوند. در این دوره کودکان علاقه زیادی به قسمت تناسلی بدنشان نشان می‌دهند. رفتار‌های دستکاری آلت تناسلی و خودارضایی هم در این دوران ظهور پیدا می‌کند. معمولا کودکان به بازی‌های کاوشی می‌پردازند و در مورد تفاوت‌های دختران و پسران کنجکاو می‌شوند. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه خودارضایی کلیک کنید.

عقده ادیپ ابتدا در مورد پسران مطرح شد. فروید توضیح داد پسربچه سه ساله شروع به خیال‌پردازی در مورد مادر خود می‌کند و تمایلات جنسی خود را به نخستین فرد محبوبش که مادر می‌باشد، ابراز می‌کند. ممکن است خیالاتی راجع به ازدواج کردن با مادر خود داشته باشد یا در عمل به مادرش خیلی نزدیک شود، او را ببوسد یا لمس کند. در این بین کودک مانعی برای وصال خود می‌یابد که پدرش می‌باشد. در نتیجه احساس خصومت و دشمنی با پدر را پرورش می‌دهد. کودک می‌بیند که پدرش هر وقت بخواهد می‌تواند درکنار مادر باشد، او را ببوسد یا در آغوش بکشد، شب‌ها درکنار مادر می‌خوابد. در نتیجه کودک شروع به رقابت با پدر می‌کند. در موارد شدید حتی امکان بروز افسردگی در کودک وجود دارد. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه افسردگی کلیک کنید.

چگونگی حل شدن عقده‌ ادیپ

حل شدن عقده ادیپ از آن جایی شروع می‌شود که کودک می‌فهمد نمی‌تواند بر پدرش غلبه کند و پدرش رقیب قدری برای او است. بنابراین کودک متوجه می‌شود که نمی‌تواند پدر را از سر راه بردارد و نسبت به او احساس ترس می‌کند. پسربچه می‌ترسد که پدرش آلت تناسلی او را قطع کند، در نتیجه ترس از اختگی در کودک شروع می‌شود. پسربچه به خاطر ترس از اختگی، به جای رقابت با پدر، سعی در تقلید از پدر می‌کند، ادای او را در می‌آورد و از اینکه شبیه پدر رفتار کند لذت می‌برد.

در عین حال به زبان عامیانه او شروع به پرورش وجدان می‌کند. کودک سیستم اخلاقی پدر را درونی کرده و از قوانین پدر پیروی می‌کند. در واقع پیروی کردن از پدر باعث می‌شود کودک احساسات مرتبط با زنای با محارم را از حیطه آگاهی اش براند و به سمت مراحل بعدی رشد پیشروی کند. البته کودک در عین اینکه احساس خصومت به پدر دارد، احساس محبت و نیاز به پدر هم می‌کند. یعنی در یک تعارض گیر می‌افتد. بنابراین با استفاده از همانند سازی و مکانیزم‌های دیگر سعی در حل مسئله می‌کند. معمولا حل شدن ادیپ تا 6 سالگی به طول می‌انجامد. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه رابطه با محارم کلیک کنید.

عقده ادیپ در دختران

ادیپ در دختران تقریبا به همان منوالی است که در پسران دیده می‌شود. فروید نام آن را الکترا نهاد. فروید در نظریه روانکاوی خود ذکر می‌کند که دختر بچه در ابتدا و از بدو تولد مانند پسر به مادرش محبت و عشق می‌وزد اما به مرور این عشق را به پدر خود معطوف می‌کند و مادر را رقیب خود می‌داند. در عقده الکترا دختر نسبت به پدر میل جنسی پیدا می‌کند اما در نهایت میل جنسی خود را سرکوب کرده و در بزرگسالی به سمت مردان دیگر گرایش پیدا می‌کند. پیشنهاد می‌کنیم در این زمینه مقاله میل جنسی را مطالعه کنید.

انواع عقده ادیپ

عقد ادیپ مثبت: عقده ادیپ مثبت به گرایش جنسی ناهشیارانه کودک به والد غیر همجنس گفته می‌شود که در ادامه آن رقابت با والد هم جنس پیش می‌آید و در نهایت کودک به سازگاری می‌رسد.

عقده ادیپ منفی: عقده ادیپ منفی به گرایش جنسی ناهشیارانه کودک به والد هم جنس و رقابت با والد غیر همجنس اشاره دارد. این عقده در صورتی که در دوران کودکی حل نشده باقی بماند با مشکلاتی در بزرگسالی همراه است و می‌تواند از علل همجنسگرایی باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه همجنس گرایی کلیک کنید.

عواقب حل نشدن عقده ادیپ

اگر کودک نهایتا با والد همجنس همانند سازی نکند، عقده ادیپ وی حل نمی‌شود. در صورتی که عقده ادیپ در کودک حل نشود و یا فرد در دوره‌ی گذر از بلوغ دچار بحران شود، بقایای نفسانی او وارد بزرگسالی می‌شود و ممکن است همچنان در نوجوانی و بزرگسالی به والد غیر همجنس خود میل داشته‌باشد. نبود پدر به هر دلیلی در زندگی کودک می‌تواند در بروز این مشکل نقش داشته‌باشد چرا که پسر رقیب و مانعی برای خود نمی‌بیند و میل خود به مادر را پرورش می‌دهد. در این شرایط آگاهی والدین از تربیت جنسی کودک از اهمیت بالایی برخوردار است. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه تربیت جنسی کلیک کنید.

حل نشدن عقده ادیپ می‌تواند منجر به ایجاد اختلالات روانی مانند اضطراب و افسردگی، پدوفیلیا (اختلال میل جنسی به کودکان) و همجنس گرایی شود. البته این مشکل بسیار نادر بوده و تقریبا تمامی کودکان این مرحله را با موفقیت پشت سر می‌گذارند. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه اختلالات روانی و پدوفیلیا کلیک کنید.

پیشگیری از بروز مشکلات مرتبط با عقده ادیپ

لازم است والدین جهت جلوگیری از بروز مشکلات جنسی در کودکان و همچنین جلوگیری از ادامه یافتن این مشکلات در بزرگسالی برای تربیت جنسی آن‌ها وقت بگذارند و از محدود کردن یا افراط در دادن اطلاعات جنسی به کودکان خودداری کنند. بسیاری از والدین نحوه‌ی برقراری ارتباط سازگارانه با فرزند خود را نمی‌دانند. شرکت در جلسات مشاوره کودک به شما کمک می‌کند تا بهترین روش‌های تربیتی را برای فرزندان خود به کار بگیرید و از بروز و یا تشدید مشکلات و اختلالات در آن‌ها جلوگیری کنید.