- نویسنده : دکتر فرزاد طباطبایی
بسیاری از افراد هنگامی که قصد بیان و انتقال مفاهیمی را دارند به ارتباطات کلامی و زبان توجه زیادی می‌کنند اما باید دقت داشته باشید که عناصر فرازبانی و ارتباطات غیرکلامی نیز نقش بسیاری در انتقال مفاهیم دارند. در واقع عناصر فرازبانی جزئی از زبان نیستند اما زبان را برای انتقال مفاهیمی مناسب کامل می‌کنند و بیشترین بار عاطفی را در مخاطب شما ایجاد می‌نمایند. شاید برایتان پیش آمده باشد که با وجود این که قصد بدی در کلام خود ندارید، دیگران معنای واقعی صحبت شما را اصطلاحا بد برداشت می‌کنند یا گاهی اوقات با داشتن اطلاعات زیاد درباره موضوعی باز نمی‌توانید منظور خود را برسانید. برای حل این دست مشکلات لازم است با عناصر فرازبانی بیشتر آشنا شوید تا بتوانید ارتباطی مناسب با مخاطب خود برقرار کنید.
.gif)
عناصر فرازبانی چیست؟
تن صدا (شدت بلندی و کوتاهی)؛ ریتم (عدم یکنواختی، داشتن زیر و بم)؛ آهنگ صدا (داشتن احساس و هیجان، دلنشین و آرام بخش بودن)؛ لحن کلام (دوستانه، ملایم، صمیمانه، تهدید آمیز، خشن)؛ ترتیب بیان مطالب (زمان بندی، نظم، رعایت نوبت، سرعت گفتار، مکث، کشیدن، جمع بندی)؛ تلفظ؛ حالت بیان مطالب که همگی در خلال یک مکالمه و به همراه نوع بهره برداری ما از کلمات ایجاد می‌گردد، تحت عنوان عناصر فرازبانی یاد می‌شوند. برای برقراری یک ارتباط موثر بهتر است مهارت ارتباطات غیر کلامی و ارتباط کلامی را نیز به دست بیاورید.
برای آگاهی بیشتر در زمینه مهارت ارتباطات غیر کلامی و ارتباط کلامی کلیک کنید.
دو رکن اساسی عناصر فرازبانی
فرازبان دارای دو رکن اساسی است که شامل موارد زیر هستند.
- کیفیت‌های صدا (مانند «دانگ» یا «گام» / «دامنه»، «طنین»/ «کنترل لب»، «تلفظ» و «ادا»)
- صدای منفک از ساختارهای زبان شناسی یا همان آواها (مانند؛ گریه، خنده وغرغر و امثال آن‌ها)
اهمیت دقت در استفاده از عناصر فرازبانی
ما اغلب نسبت به تاثیر ظاهری که بر دیگران می‌گذاریم بسیار دقت می‌کنیم اما آیا به همان میزان بر تاثیرگذاری بیانی خود نیز دقت داریم؟ در گذشته لحن و بیان هر کس نشانی از طبقه اجتماعی و میزان تحصیلات وی داشته است. مثلا قشر سپاهیان با سبک و سیاق آوایی کاملا متفاوتی با قشر عیاران یا لوطی‌ها سخن می‌گفته بنابراین مراقبت از جنبه‌های فرازبانی کلام اهمیت زیادی پیدا می‌کرد. لحن شما دقیقا برآمده از عواطف و افکار شماست. آنچه را که از طریق کلمات سعی در پنهان کردنش داشته باشید از میان همین آواها فریاد می‌زند. غم، شادی، عصبانیت، حسرت ... همگی مفاهیم ضمنی هستند که از این طریق به مخاطب انتقال داده می‌شود.
شما از راه استفاده مناسب از همین عناصر فرازبانی می‌توانید روی یک رابطه مبتنی بر صداقت یا امن با دیگران سرمایه گذاری کنید. لحن و بیان شما آینه تمام نمایی از سبک زندگی و شخصیت شما دارد. این که در یک فضای قانونمند، محترمانه، حمایت گرانه پرورش یافته باشید یا بالعکس، این که شخصیتی آرام یا پرخاشگر یا ... داشته باشید همگی در لابه لای آنچه شما بیان می‌دارید خود را آشکار می‌کند. در کنار این مسئله، مهارت‌های ارتباطی نیز در کنار عناصر فرازبانی به شکل گیری روابطی موثر کمک خواهد کرد.
برای آشنایی بیشتر در زمینه مهارت های ارتباطی کلیک کنید.
جایگاه هر یک از عناصر فرازبانی
تن صدا (شدت بلندی و کوتاهی صدا)
افرادی که با تن صدای پایین صحبت می‌کنند معمولا اعتماد به نفس پایینی دارند و افرادی با تن صدای بلند، خود را معتمد به نفس معرفی می‌کنند. طبقه اجتماعی و شغل، موقعیت افراد، فرهنگ و اهل کدام شهر بودن هم در تغییر تن صدای آن‌ها موثر است. گاهی بلندای صدا از سمت فرستنده دلالت بر اعمال نفوذ و میل او در غلبه بر گیرنده دارد. کوتاهی صدا هم می‌تواند نشانه‌ای از فروتنی و یا احساس عجز فرستنده در مقابل گیرنده باشد.
ریتم صدا (زیرو بمی صدا)
ارتفاع صدا حالت زیرو بمی صدای فرد است. هر قدر امواج صدا بیشتر و تندتر مرتعش شوند حالت زیر بودن آن بیشتر است و هر چه کمتر ارتعاش داشته باشد حالت بم تری دارد. هنگام سخنرانی زیر و بم صدا بر معانی کلمات اثر می‌گذارد. زیر بودن از ویژگی‌های صدای زنانه و بم بودن از مشخصه‌های صدای مردانه است. میزان زیر بودن یا بم بودن صدای افراد از روحیه آن‌ها نشان می‌آورد. مثلا به خانم‌هایی که صدایی بم تر دارند دقت کنید معمولا در نظر اول آن‌ها را واجد روحیه‌ای مردانه و مقتدرانه برداشت می‌کنیم.
آهنگ صدا (داشتن احساس و هیجان- دلنشین و آرام بخش بودن)
آهنگ صدا یکی از عناصر فرازبانی است. تغییر در زیر و بمی صدا را «آهنگ صدا» می‌نامند. تغییر ارتفاع به صدای شما شور و رنگ به کلامتان می‌بخشد. این آهنگ صدای شماست که مشخص می‌کند آیا جمله‌ای را به صورت سوالی با خبری مطرح می‌کنید. آهنگ صدا همچنین غم و شادی، رضایت و عصبانیت، سر زندگی، بی‌حالی، نگرانی، آرامش و نیز سرحالی و خستگی شما را مشخص می‌کند. یکنواختی در کلام منجر به خواب آلودگی مخاطب می‌شود. تنها تعداد کمی از مردم صدایشان حالت یکنواختی مطلق دارد و هیچ تغییری در آهنگ کلامشان ایجاد نمی‌شود.
لحن کلام (دوستانه- ملایم- صمیمانه- تهدید آمیز- خشن )
شاید هریک از شما بارها درطول زندگی خود شنیده‌اید «با این لحن با من سخن نگو» چرا که از لحن صدایتان طرف مقابل شما نوعی مخالفت و یا احساس ناخوشایند را نسبت به خود دریافت کرده است. دیگران نسبت به احساس شما که درقالب لحن صدا بروز می‌دهید واکنش نشان می‌دهند وگرنه خود کلام در بسیاری ازمواقع بسیار خوشایند ومؤدبانه است. اگر کلامتان توام با لحنی مناسب نیز باشد شاید خیلی دوستانه نیز جلوه کند.
سرعت گفتار
بهترین میزان سرعت سخن وابسته به چند عامل است. ویژگی‌های صوتی و آوایی سخنگو، متناسب با وضع و حالت شنوندگان و مخاطبانش و شرایطی که در آن قرار دارد تغییر می‌یابد. مثلا اگر شما بخواهید هیجان یک مسابقه اتومبیلرانی را بازتاب دهید طبیعی است که تند صحبت می‌کنید. سرعت گفتار در خلق احساس نشاط و شادی یا ترس و عصبانیت و ایجاد تعجب و حیرت به شما کمک می‌کند. در حالی که سرعت کم گفتار برای اظهار همدردی و غم مناسب‌تر است. بیان کند و آهسته برای طرح اطلاعات ظریف و پیچیده موثر است و طرح مطالبی که برای مخاطب زمینه قبلی دارد نیازمند سرعت است.
تلفظ
دقت در تلفظ افراد می‌تواند شما را به تحلیل درستی از سطح دانش و پایگاه اجتماعی او برساند. معمولا افرادی که اهل مطالعه و تحصیل کرده باشند سعی می‌کنند که تلفظ صحیح هر واژه را به کار ببرند. خوردن حروف و نصفه کاره تلفظ کردن کلمات معمولا دلالت بر بی مبالاتی و سهل انگاری شخصیتی او است. هر چه در رعایت شکل صحیح تلفظ واژگان بکوشید در ایجاد یک چهره متشخص از خود موفق‌تر خواهید بود.
استفاده درست از عناصر فرازبانی چه فوایدی دارد؟
جلب توجه
از آنجایی که اغلب افراد هنگامی که قرار است شنونده باشند، با بی‌حوصلگی و حواس پرتی معمولا گوش می‌دهند، فرازبان می‌تواند به کاهش و رفع این مشکل کمک کند و باعث جلب توجه افراد شود.
ماندگاری اطلاعات در ذهن
عدم استفاده درست از فرازبان باعث خواهد شد که هنگام صحبت با افراد دیگر، آن‌ها صحبت‌های ما را خیلی زود فراموش کنند و نتوانند آنچه را که گفته شده در ذهن خود ماندگار کنند.
متقاعد کردن
گاهی اوقات تلاش زیادی می‌کنید اما بازهم نمی‌توانید فرد مقابل خود را برای انجام کاری یا ترک آن متقاعد کنید. مسلما یکی از دلایل آن عدم استفاده درست از فرازبان است.
سوالات متداول
نقش ارتباطات غیرکلامی و فرازبان در حل مشکلات چگونه است؟
ممکن است شما در یک زمینه اطلاعات بسیاری داشته باشید اما وقتی که نتوانید از فرازبان و ارتباطات غیرکلامی بهره ببرید دچار مشکل خواهید شد. در این راه بهره بردن از مشاور می‌تواند به شما در بهبود ارتباطات کمک کننده باشد.
برای آگاهی بیشتر در زمینه مشاوره تلفنی کلیک کنید.
برای دریافت مشاوره در زمینه روابط میان فردی می توانید با مشاوران مرکز مشاوره روانشناسی حامی هنر زندگی از طریق تلفن ثابت از کل کشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگیرید.
