فنوتیازین | موارد مصرف، عوارض و اثرات داروی فنوتیازین

فنوتیازین به گروهی از داروهای آنتی سایکوتیک یا همان داروهای ضد جنون گفته می‌شود که داروهای مختلفی از جمله فلوفنازین، تیوریدازین و کلرپرومازین را در بر می‌گیرد. این طبقه دارویی با تأثیرگذاری بر گیرنده‌های دوپامینی مغز، میزان این ماده شیمیایی را در مغز کاهش داده و از این طریق باعث کاهش علائم روان پریشی و درمان اختلالاتی نظیر اسکیزوفرنی می‌شوند و به بهبود علائمی نظیر هذیان و توهم کمک می‌کنند. از عوارض شایع این داروها نیز می‌توان به مشکلات حرکتی اشاره کرد. در صورتی که تمایل دارید تا اطلاعات بیشتری درباره این گروه از داروها داشته باشید با ما همراه شوید.

فنوتیازین چیست؟

آنتی سایکوتیک های فنوتیازین داروهایی هستند که برای درمان اسکیزوفرنی و تظاهرات اختلالات روان پریشی استفاده می شوند. برخی از آنتی‌سایکوتیک‌های فنوتیازین مانند پروکلروپرازین و کلرپرومازین برای تهوع، استفراغ و سکسکه استفاده می‌شوند. اگرچه مکانیسم دقیق آنتی‌سایکوتیک‌های فنوتیازین ناشناخته است، دانشمندان معتقدند که ممکن است با مسدود کردن عملکرد دوپامین در مغز عمل کنند. دوپامین یک انتقال دهنده عصبی (شیمیایی) است که اعصاب از آن برای برقراری ارتباط با یکدیگر استفاده می کنند. آنتی سایکوتیک های فنوتیازین زمانی استفاده می شود که بیماران به سایر آنتی سایکوتیک ها پاسخ ندهند و اغلب در درمان اختلالاتی نظیر اسکیزوفرنی و روان پریشی ناشی از مصرف مواد روان‌گردان مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای آگاهی بیشتر در زمینه جنون کلیک کنید.

اینفوگرافیک فنوتیازین

انواع فنوتیازین‌ ها

همان طور که گفته شد فنوتیازین یک طبقه دارویی است و داروهای مختلفی را شامل می‌شود. از جمله این داروها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

- فلوفنازین

- تیوریدازین

- کلرپرومازین

- پروکلرپرازین

- تریفلوپرازین

- پرفنازین 

موارد مصرف

از فنوتیازین‌ها در شرایط روان شناختی مختلفی استفاده می‌شود. از جمله رایج‌ترین آن‌ها باید به علائم روان پریشی، اختلال اسکیزوفرنی، اختلال دو قطبی، سندروم محرومیت ناشی از مخدرها، حالت تهوع و بی‌قراری بسیار شدید یا همان آژیتاسیون اشاره کرد.

مکانیسم اثر فنوتیازین و نقش آن درعلت یابی اختلالات سایکوتیک

فنوتیازین‌ها با تأثیرگذاری بر گیرنده‌های دوپامینی مغز میزان این ماده شیمیایی را در مغز کاهش می‌دهند و از این طریق باعث کاهش علائم روان پریشی می‌شوند. فنوتیازین‌ها به عنوان داروهای آنتی سایکوتیک نسل اول با این مکانیسم منجر به تأیید فرضیه دوپامینی در علت یابی اختلالات روان پریشی می‌شوند.

بر این اساس محققان دریافتند که در مغز افراد مبتلا به اختلال اسکیزوفرنی که درمان نشده‌اند، تجمع دوپامین بیشتری وجود دارد. به همین خاطر مصرف داروهایی که سطح این ماده شیمیایی را در مغز بالا می‌برد منجر به القای روان پریشی یا تشدید اختلالات سایکوتیک می‌شود. از جمله این داروها می‌توان به آمفتامین، کوکائین و ال دوپا اشاره کرد. البته برخی شواهد نشان دهنده مثال نقض برای این فرضیه هست.

برای مثال پژوهش‌ها نشان می‌دهد که برخی داروها بدون تأثیرگذاری بر گیرنده‌های دوپامین هم می‌توانند علائم روان پریشی را به وجود آورند و همچنین با وجود اینکه مصرف دارو منجر به تغییر سطوح شیمیایی مغز می‌شود، کاهش علائم سایکوتیک پس از چند هفته اتفاق می‌افتد. در نتیجه پژوهشگران هنوز در مورد مکانیسم اثر کاملاً دقیق فنوتیازین‌ها و سایر داروهای آنتی سایکوتیک مطمئن نیستند.

برای شناخت بیشتر در زمینه داروهای ضد روان پریشی کلیک کنید.

عوارض جانبی مصرف فنوتیازین

عوارض جانبی بسیاری برای آنتی سایکوتیک های فنوتیازین وجود دارد. عوارض جانبی رایج عبارتند از: خواب آلودگی، سرگیجه، سردرد، فشار خون پایین و تاری دید. آنتی سایکوتیک های فنوتیازین ممکن است علائم خارج هرمی ایجاد کنند: مانند انقباضات غیرطبیعی عضلات، مشکل در تنفس و بلع، اسپاسم گردن و ناهنجاری های حرکتی در صورت، بازوها و پاها. یبوست نیز شایع است. آنتی سایکوتیک های فنوتیازین همچنین می توانند باعث ایجاد سندرم بدخیم نورولپتیک (NMS) شوند که شامل علائمی همچون موارد زیر می شود: تب، سفتی عضلانی، تغییر وضعیت ذهنی، فشار خون نامنظم، ضربان و ریتم قلب نامنظم. همه آنتی‌سایکوتیک‌های فنوتیازین هشداری در مورد افزایش مرگ و میر در بیماران مسن هنگام استفاده برای روان‌پریشی مرتبط با زوال عقل دارند.

تداخل های دارویی و اشکال دارویی فنوتیازین

آنتی‌سایکوتیک‌های فنوتیازین نباید با سایر آنتی‌سایکوتیک‌ها یا داروهایی که باعث عوارض جانبی خارج هرمی و سندرم بدخیم نورولپتیک می‌شوند، به دلیل افزایش احتمال این عوارض جانبی ترکیب شوند. آنتی‌سایکوتیک‌های فنوتیازینی باید با احتیاط همراه با داروها (به عنوان مثال، فلوکستین [Prozac، Sarafem، Prozac Weekly]) که فعالیت آنزیم‌های کبدی را کاهش می‌دهند و فنوتیازین‌ها را از بین می‌برند، استفاده شود. زیرا سطح فنوتیازین‌ها می‌تواند افزایش یافته و منجر به عوارض جانبی بیشتری خواهد شد. فنوتیازین‌ها بر ریتم قلب و خطر بروز ریتم غیرطبیعی قلب تأثیر می‌گذارند. به‌ویژه زمانی که با سایر داروهایی ترکیب شوند که بر ریتم قلب تاثیرگذارند. مثال ها عبارتند از: آمیودارون (کوردارون)، فلوکونازول (دیفلوکان)، ایتراکونازول (اسپورانوکس)، نورتریپتیلین (پاملور، آونتیل) و بسیاری از داروهای دیگر.

فرمولاسیون های مختلفی از آنتی سایکوتیک های فنوتیازینی موجود است. همه آنتی سایکوتیک های فنوتیازین به شکل قرص خوراکی در دسترس هستند. پروکلروپرازین نیز به عنوان شیاف رکتوم موجود است. فلوفنازین و مزوریدازین به صورت تزریقی در دسترس هستند. فلوفنازین و مزوریدازین به شکل مایع خوراکی در دسترس هستند.

مصرف فنوتیازین در دوران بارداری و شیردهی

استفاده ایمن و موثر از آنتی سایکوتیک های فنوتیازین در دوران بارداری ثابت نشده است. نوزادانی که در معرض آنتی‌سایکوتیک‌های فنوتیازینی قرار می‌گیرند، در معرض خطر علائم خارج هرمی و ترک پس از زایمان هستند. آنتی‌سایکوتیک‌های فنوتیازین تنها در صورتی باید استفاده شوند که به وضوح مورد نیاز باشد؛ یعنی زمانی که فواید آن بیشتر از خطرات احتمالی برای جنین باشد. آنتی‌سایکوتیک‌های فنوتیازین ممکن است وارد شیر مادر شود. بنابراین در زنان شیرده باید با احتیاط استفاده شود. برای جلوگیری از خطرات احتمالی برای نوزاد، باید تصمیم گرفت که دارو را قطع کند یا شیردهی را متوقف کند.

سؤالات متداول درباره فنوتیازین

- آیا مصرف فنوتیازین‌ می‌تواند کشنده باشد؟

برخی از فنوتیازین‌ها به خصوص تیوریدازین در صورت مصرف در مقادیر بسیار زیاد می‌توانند آسیب‌های شبکیه‌ای و بینایی جدی به بار بیاورند و با اثرگذاری بر هدایت قلب آثار سمی بر قلب ایجاد کنند که این موضوع می‌تواند کشنده باشد. در صورتی که مصرف این دارو تحت نظارت پزشک و در دوزهای تعیین شده صورت بگیرد، جایی برای نگرانی در این باره وجود ندارد چراکه پزشک دائماً عوارض جانبی و مشکلات ناشی از مصرف این داروها را بررسی کرده و در صورت نیاز آن‌ها را با داروهای دیگری جایگزین می‌نماید.

- فرزندم به اختلال اسکیزوفرنی مبتلا است. از وقتی دارو مصرف می‌کند توهم‌های شنوایی‌اش بهبود پیدا کرده و کمتر حرف‌های غیر معمول می‌زند. اما بسیار گوشه‌گیر و افسرده است. آیا باید مجدداً به پزشک مراجعه کنیم؟ 

اسکیزوفرنی در کنار علائمی نظیر هذیان و توهم که به آن‌ها علائم مثبت گفته می‌شود، علائم منفی را هم به همراه دارد. این علائم باعث می‌شوند که فرد توانمندی‌های سابق خود را از دست بدهد و دچار انزوا و گوشه‌گیری شود. در واقع این علائمی که شما ذکر کردید هم بخشی از اختلال افسردگی محسوب می‌شوند. داروهای آنتی سایکوتیک نسل اول اغلب تأثیری بر بهبود این علائم ندارند و بیشتر بر بهبود علائم مثبت تأثیر می‌گذارند. درنتیجه لازم است که در مورد این علائم نیز به روانپزشک گزارش دهید تا در صورت نیاز داروهای فرزندتان را به آنتی سایکوتیک‌های آتیپیک تغییر دهد.

برای اطلاع بیشتر از درمان اسکیزوفرنی کلیک کنید.