نظریه های انعطاف پذیری شناختی | کاربرد انعطاف پذیری شناختی چیست؟

نظریه های انعطاف پذیری شناختی چه هستند؟ در دنیای امروز که افراد از طریق رسانه ها و فضای مجازی و اینترنت محرک‌های گوناگونی را دریافت می کنند لازم است که بتوانند با سرعت از یک فکر به فکر دیگر و از یک وظیفه به وظیفه دیگر منتقل شوند. این مهارت می تواند باعث افزایش درک مسائل پیچیده و کارایی بیشتر مغز و درک دیدگاه های جدید باشد. بنابراین سطح انعطاف پذیری شناختی یکی از مهمترین توانایی‌های است که به موفقیت در دنیای امروز کمک می کند. بدون سطح بالای انعطاف پذیری توانایی زندگی در دنیای مدرن را نخواهیم داشت. برای دریافت مشاوره تلفنی فردی کلیک کنید.  
 

تعریف انعطاف پذیری شناختی

انعطاف پذیری شناختی توانایی برای ساختن یا بازسازی دانش شخصی به شیوه های گوناگون به منظور پاسخ به نیازهای موقعیتی میباشد. همچنین به توانایی انسان برای سازگاری با استراتژی های فرآیند شناختی جهت مقابله با شرایط جدید و غیر منتظره در محیط اشاره می کند. اسپیرو نظریه پرداز پیشتاز این نظریه است. تاکید اصلی نظریه انعطاف پذیری شناختی بر کسب دانش پیشرفته است. این نظریه بر اساس نظریه سازنده گرایی بنا شده و به کارگیری آن در تعاملات یادگیری می‌تواند در ساختار بندی فعالیت ها به معلمان کمک کند.
انعطاف پذیری شناختی در حوزه های بی ساختار و پیچیده اهمیت زیادی دارد. به منظور حل مشکل آموزش در حوزه های بی ساختار و پیچیده، اسپیرو و همکارانش نظریه انعطاف پذیری شناختی را ارائه کردند که در آن از شکل های چندگانه مدل های تشبیه و تمثیل های متعدد و نمایشهای متعدد اطلاعات حمایت می شود. نظریه انعطاف پذیری شناختی می تواند به یادگیرندگان کمک کند تا درک عمیقی از مفاهیم پیچیده به دست آورند تا بتوانند دانش مفهومی را در حوزه‌های دیگر و در تنوعی از روش های ممکن در یک حوزه فنی به کار ببرند.

اصول انعطاف پذیری شناختی

کرسلی برای انعطاف پذیری شناختی اصولی را در نظر گرفته که شامل موارد زیر می شوند: محیط های یادگیری که باید به نمایش محتوا در شکل‌های مختلف پردازند، مواد آموزشی باید از ساده انگاشتن حوزه‌های محتوایی اجتناب کرده و دانش وابسته به زمینه را مورد حمایت قرار دهند، آموزش باید مبتنی بر مطالعه موردی باشد و روی ساخت دانش تاکید شود نه انتقال دانش، منابع دانش باید به هم پیوسته بوده و جدا از هم نباشند. برای دریافت مشاوره تحصیلی کلیک کنید.
چیو نیز معیارهایی را برای انعطاف پذیری شناختی معرفی نموده که به آنها اشاره می شود: محتوا در اشکال مختلف ارائه شود، موقع مواجه شدن با یک مفهوم جدید یادگیرندگان ترغیب شوند تا ارتباط بین این مفاهیم را در موقعیت های پیچیده واقع گرایانه و مناسب کشف کنند، موقع مواجه شدن با یک مفهوم جدید یادگیرندگان ترغیب شوند تا تفسیرهای مختلفی از این مفهوم را که توسط دیگران ارائه شده کشف کنند، یادگیرندگان ترغیب شوند تا جایی که امکان دارد به نقطه نظرات در مورد موضوع بحث شده تنوع بخشند و در طراحی و اجرای برنامه درسی مبتنی بر انعطاف‌پذیری شناسی لازم است به اصل تنوع توجه شود.  

نظریه انعطاف پذیری شناختی

نظریه انعطاف پذیری شناختی بر ماهیت یادگیری در جنبه های پیچیده تمرکز می کند. یادگیرنده موفق کسی است که بتواند در پاسخ به خواسته های موقعیتی گوناگون به راحتی دانش را سازماندهی کند و مورد استفاده قرار دهد. یادگیرندگان برای کسب این انعطاف پذیری شناختی بهتر است پیچیدگی کامل مسائل را درک کند و و چندین بار فضای مسئله را مورد بررسی قرار دهند تا ببیند که چگونه تغییر در متغیر ها و اهداف می تواند فضا را عوض کند. اینکه فرد چگونه می تواند این کار را انجام دهد بستگی به شیوه‌های با ابعاد مفهومی متعدد به جای یک بعد واحد و فرایندهایی دارد که بر آن بازنمایی های ذهنی عمل می کند.
انعطاف پذیری شناختی به معنای توانایی ارائه دانش به شکل های متفاوت مفهومی از منظرهای گوناگون و سپس توانایی استفاده آنها بر همان تنوع مفهومی و شکلی به منظور درک یا حل مسائل و ساختن دانش نو است. یادگیرندگان زمانی که به وضوح مشاهده می کنند که چگونه دانش در قالب یک تلفیق مضمونی معتبر درون حوزه های متعدد محتوایی انتقال پیدا می‌کند آن دانش را در حوزه‌های دیگر هم مورد استفاده قرار می‌دهند. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه مهارت های حل مسئله کلیک کنید. 
در مورد مفهوم انعطاف پذیری شناختی تحقیق های مختلفی انجام شده است اما در حال حاضر اتفاق نظری در مورد چگونگی تعریف این مفهوم یا سنجش آن موجود نیست.

میزان ارزیابی افراد درمورد شرایط قابل کنترل

در کل توانایی تغییر آمایه های شناختی برای سازگاری با محرک‌های در حال تغییر محیطی عنصر مهم در تعریف عملیاتی انعطاف پذیری شناختی است. برخی محققین انعطاف پذیری شناختی را میزان ارزیابی افراد در مورد شرایط قابل کنترل تعریف کردند که این ارزیابی در موقعیت های گوناگون تغییر می کند. به طور کلی نظریه انعطاف پذیری شناختی نظریه ساختارگرا در مورد آموزش و یادگیری می باشد که برای حل مشکلات مربوط به کسب دانش های پیچیده تلاش می‌کند یعنی یادگیری یک موضوع گسترده تر از مرحله اولیه آن. بنابراین اهداف کسب دانش پیشرفته باید از آموزش اولیه و مقدماتی متفاوت باشد.
در مرحله اولیه هدف این است که یادگیرنده در مواجهه یک محتوا قرار بگیرد به این معنا که آن را به رسمیت بشناسد و آن را به خاطر بیاورد. در مرحله پیشرفته کسب دانش یادگیری باید عمیق تر باشد یعنی یادگیرنده بهتر است درک درستی از محتوا و دلایل آن و کاربردش در زمینه های مختلف داشته باشد. اسپیرو به عنوان یک نظریه پرداز شناختی تاکید می‌کند که در نظریه انعطاف پذیری شناختی باید پیوند میان مفاهیم انتزاعی برای انتزاع مفاهیم و استفاده از راهبردهای کاربردی برای دیگر مسائل و حالت های موجود باشد.  برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه مهارت انعطاف پذیری کلیک کنید.  

فرایند های مغزی دخیل در انعطاف پذیری

تحقیقات از طریق تصویربرداری رزونانس مغناطیسی کاربردی نشانگر این است که موقعی که فرد درگیر فعالیت های انعطاف پذیری شناختی می گردد مناطق مشخصی از مغز فعال می‌شود. این مناطق شامل عقده های قاعده ای، کمربندی قدامی، قشر جداری خلفی و قشر پیشانی می باشد. مطالعات انجام شده در افرادی با رده های سنی متفاوت و با نقایص خاص اطلاعات بیشتری را در مورد این که چگونه انعطاف پذیری شناختی درون مغز سرش می یابد و تغییر می‌کند را در اختیار پژوهشگران گذاشته است.  انعطاف پذیری شناختی در طول عمر یک فرد متفاوت است. 
علاوه بر این شرایط خاصی مانند اختلال شخصیت وسواسی جبری کاهش انعطاف پذیری شناختی را به همراه دارد. از آنجا که انعطاف پذیری شناختی جزء مهم و لازم در امر یادگیری می باشد هرگونه نقص در این زمینه امکان دارد پیامدهای جانبی دیگری هم داشته باشد. انعطاف پذیری شناختی غالباً به عنوان یک کارکردهای اجرایی تعریف می شود. دو زیر شاخه انعطاف پذیری شامل تعویض وظیفه و انتقال ادراکی هستند که به ترتیب این که در ضمیر ناخودآگاه یا آگاه اتفاق می‌افتد بستگی دارد.  

عوامل تاثیر گذار

گذشته از تعریف معنایی پژوهشگران در این امر توافق دارند که انعطاف پذیری شناختی بخشی از کارکرد اجرایی و مرتبه بالاتری از درک است که شامل توانایی فردی در کنترل فرایند تفکر می باشد. عملکرد اجرایی جنبه‌های دیگر شناخت مانند مهار احساسات، حافظه، ثبات هیجانی، برنامه ریزی و سازمان را در بر می‌گیرد. انعطاف پذیری ادراکی به شدت با تعدادی از این توانایی ها از جمله مهار احساسات، حافظه کاری و برنامه‌ریزی ارتباط مستقیمی دارند. لذا هنگامی که یک فرد توانایی مهار جنبه‌های محرک یک موضوع برای کسب تمرکز بر جنبه‌های مهم تر را دارد از نظر شناختی دارای انعطاف پذیری است. 
پژوهشگران به این نتیجه رسیده‌اند که انعطاف پذیری شناختی بخشی از طبقه بندی چندگانه می باشد که توسط روانشناس شناختی معروف به نام ژان پیاژه توصیف شده است. در طبقه بندی وظایف چندگانه شرکت‌کنندگان که ابتدا کودکانی هستند که این مهارت ها را دارند باید اشیا را به شیوه‌های مختلفی طبقه‌بندی کنند و همزمان به طور انعطاف پذیری در مورد آنها بیاندیشند. بنابر این برای رسیدن به انعطاف پذیری ادراکی باید بر تمایل به تمرکز تک‌بعدی بر یک وجه از موضوع که ویژگی خاص کودکان است تسلط یابند.

ارتباط انعطاف پذیری با توانایی های شناختی دیگر

مثلاً هنگامی که کودکان خردسال می باشند احتمال دارد فقط توانایی تمرکز بر یک جنبه از یک شی را داشته باشد و توانایی تمرکز بر روی هر دو جنبه را نداشته باشند. به این ترتیب تحقیقات نشانگر این است که اگر یک فرد در شیوه تفکر آنها مداخله به عمل بیاورد آن ها به طور انعطاف پذیری خواهند کرد. تحقیقات نشان داده که انعطاف پذیری شناختی با توانایی های شناختی دیگری مانند شیوه خواندن ادراک مطالب، هوش سیال و هوش اکتسابی در ارتباط می باشد. هوش سیال عنوان توانایی حل مسائل در شرایط جدید توصیف می شود. فردی که توانایی استدلال سیال دارد احتمالا به طور شناختی انعطاف پذیرتر است. 
ثابت شده که آنهایی که قادر به داشتن انعطاف در قوه ادراک شان هستند توانایی تعویض بین موضوعات مختلف و به طور هم زمان فکر کردن در مورد صداها و معانی را دارند که این امر باعث می شود که درک مطلب و شیوایی خواندن در آن ها بالا برود. همچنین مشخص شده که انعطاف پذیری شناختی با توانایی های فرد برای مواجهه با موقعیت های خاص در ارتباط می باشد. مثلاً وقتی که افراد بهتر می توانند توانایی خود را از یک موقعیت به موقعیت دیگر تغییر دهند کمتر در مواردی که حاکی از استرس است متمرکز خواهند کرد. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه کنترل استرس کلیک کنید.
محققان در این زمینه بر گسترش انعطاف پذیری شناختی بین سن ۳ تا ۵ سالگی تمرکز کرده اند. انعطاف پذیری شناختی یک مفهوم قابل توسعه است که می‌تواند تمام سنین و موقعیت‌های مختلف را در بر بگیرد. بنابراین طبق تحقیقات با وظایفی که از ساده به پیچیده متغیر هستند یک زنجیره‌ای رشد وجود دارد که از کودکی تا بزرگسالی دامنه آن گسترش پیدا می‌کند.  

ابعاد انعطاف پذیری شناختی

می توان انعطاف پذیری شناختی را در چند مولفه کلی خلاصه کرد:

1-تعویض کردن بین افکار و وظایف

از مهمترین مولفه های انعطاف پذیری شناختی سوئیچ کردن بین افکار منفی و مثبت و وظایف می باشد. زمانی که در جمع دوستان صحبت از بازی تیم ملی است ناگهان ممکن است فردی است از فیلمی که شب قبل پخش شد حرف بزند. در این وضعیت هرچقدر که بتوانید به راحتی بین این دو موضوع عبور کنید انعطاف پذیری شناختی بالاترین هم خواهید داشت. مشخص است که این یک مثال است. شما در موقعیت های کاری مخصوصاً وقتی که در سمت یک مدیر هستید امکان دارد در طول روز بارها با وضعیت‌هایی روبه‌رو شوید که باید به سرعت و در کمتر از چند ثانیه از یک موضوع به موضوع دیگری بروید.

2-به روز کردن باورها و عقاید و تجزیه و ترکیب

اگر شما عقیده دارید که مثلاً بهترین ابزار برای برنامه نویسی در برابر واقعیت هایی قرار بگیرید که خلاف عقیده آنها ثابت می کند و شما همچنان بر عقیده خود پافشاری می کنید. این به این معناست که انعطاف پذیری شناختی کمی دارید و باید برای ارتقای سطح آن هرچه سریعتر کاری بکنید. کسانی که می‌توانند در عقاید خودشان مطابق با تغییرات روز حرکت کنند و باورهای خود را مورد ارزیابی قرار دهند انعطاف بالاتری دارند. البته این به معنای بی ثباتی نیست. 
کسانی که انعطاف پذیری شناختی شان در سطح بالا است می‌توانند یک مسئله پیچیده را به اجزای تشکیل دهنده آن تقسیم کنند و سپس برای هر جزء مسئله راه حلی پیدا کنند و از این طریق با کنار هم قرار دادن دوباره اجزای مسئله آن را حل نمایند. به نوعی منظور این است که مسائل پیچیده را به چندین مسئله ساده تر تبدیل کنند.

3-توجه به ابعاد چندگانه

حتماً شما هم به انسانهایی برخورده اید که به خاطر باورهای سنگ شده و متعصبانه فقط به یک نوع یا برند خاص مثلاً یک گوشی همراه یا خودرو خاصی گیر میدهند و توجه نمی کنند به اینکه آیا این برند خاص پاسخگوی نیازهای آنها می باشد یا می تواند پس هزینه‌های آنها برآید و یا خدمات پس از فروش آن وجود دارد یا خیر. آن ها فقط در یک بعد موضوع یعنی ظاهر آن متوقف شده‌اند. 
در مقابل کسانی که هنگام انتخاب یک موضوع یا حتی فرد خاصی برای مصاحبه شغلی به ابعاد چندگانه او توجه می کنند انعطاف بالاتری دارند و کمتر احتمال دارد که از انتخابشان پشیمان شوند. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه موفقیت برای شغل جدید کلیک کنید.

4-آگاهی از گزینه‌های بیشتر

هنگامی که با مسئله مواجه می شوید باید قادر باشید که بیشترین گزینه ها را برای حل آن در نظر بگیرید. این که فقط به یک راه حل معکوس قانع شوید و سایر جنبه ها و گزینه های آن را نادیده بگیرید حاکی از کمبود الطاف پذیری شناختی است. کسانی که بارش فکری دارند و می‌توانند برای هر مسئله ای انواع راه حل های مختلف و مسیرها را پیدا کنند انعطاف پذیری بالاتری از دیگران دارند. این مورد مهارت اساسی می باشد که حتی به کودکان هم بهتر است از سنین ۴ یا ۵ سالگی آموزش داده شود.  

اندازه گیری انعطاف پذیری شناختی

درجه های مختلفی از انعطاف پذیری شناختی وجود دارد و افراد در رده های سنی متفاوت هم درجه های گوناگونی از انعطاف‌پذیری را دارند. برای اندازه گیری انعطاف پذیری شناختی آزمون های متفاوتی وجود دارد که از طریق آنها خواسته شد تا  انعطاف پذیری افراد و مخصوصاً کودکان سنجیده می‌شود. آزمون‌های تمرین الف نه ب عنوان یکی از معروف‌ترین این تمرین ها می باشد. در تمرین الف نه ب به کودکان که در محل الف پنهان شده و در دسترس شان وجود دارد نشان می‌دهند. سپس از آنها خواسته می‌شود که به دنبال آن شکل در محل الف گردند تا بتواند آن را پیدا کنند.
این فعالیت چندین بار با شی پنهان شده در محل الف تکرار می‌شود. سپس در آزمون دیگری شی را به جای الف در مکان به قرار میدهند. معمولا کودکان کمتر از یکسال شیء مورد نظر را در مکان الف یعنی جایی که قبلا مخفی شده بود جستجو می‌کنند نه جای جدید. در بیشتر اوقات کودکان بعد از یک سالگی این توانایی را دارند و می‌توانند شی را در مکان ب جستجو کنند. وظیفه مرتب سازی کارت ها بر اساس تغییرات ابعاد، تست مرتب سازی کارت ویسکانسین و آزمون استروپ هم از دیگر ابزارهای اندازه گیری انعطاف پذیری شناختی هستند. برای دریافت مشاوره تلفنی کلیک کنید.
در روش مرتب کردن کارت ها بر مبنای تغییر ابعاد ابتدا دکان می خواهند تا کارها را بر مبنای یک بعد مانند رنگ مرتب کنند سپس آنها می‌خواهند که با تغییر استراتژی کارها را بر اساس بعد دوم مثل شکل مرتب کنند. معمولاً کودکان در سن سه سالگی می‌توانند مرتب کردن بر اساس یک بعد را داشته باشند اما قادر بر اساس بعد دوم نیستند. ولی کودکان ۵ ساله می‌توانند کارت ها را بر اساس چند بعد مرتب کنند.  

سخن آخر

توانایی انعطاف پذیری شناختی در دنیای امروز اهمیت زیادی دارد چرا که افراد نیاز به رشد و پیشرفت دارند و در صورتی می توانند تغییرات مثبتی در زندگی شان به وجود بیاورند که مغزشان هم انعطاف بالایی داشته باشد. هرچند عوامل زیادی وجود دارد که می تواند بر انعطاف پذیری شناختی افراد تاثیر بگذارد مانند استرس و سایر موارد. انعطاف پذیری مهارتی است که می توانید آن را هم در خودتان و یا کودکتان بالا ببرید. اگر شما هم در راستای این موضوع مسئله ای دارید، می توانید از مشاوران و روانشناسان در این مورد کمک بگیرید. برای کسب اطلاعات بیشتر از مشاوره روانشناسی کلیک کنید