استرس اکسیداتیو چیست ؟ | عوامل موثر و راه های مدیریت

خوشحال می شویم برای دیدن ویدیوهای مرتبط با استرس اکسیداتیو چیست ؟ پیج اینستاگرام دکتر فرزاد طباطبایی را دنبال کنید.

استرس اکسیداتیو عدم تعادل بین رادیکال های آزاد و آنتی اکسیدان ها در بدن است که می تواند به سلول ها، پروتئین ها و دی ان ای آسیب برساند. بدن به طور طبیعی برای مقابله با رادیکال های آزاد آنتی اکسیدان تولید می کند. اما افزایش بیش ازحد آن ها آسیب زا می شود. رژیم غذایی افراد نیز منبع مهمی از آنتی اکسیدان ها است. شیوه و سبک زندگی سالم مانند حفظ وزن سالم بدن، ورزش منظم و خوردن رژیم متعادل و سرشار از میوه و سبزیجات به عنوان عوامل پیشگیری از استرس اکسیداتیو شناخته می شوند. همچنین ضروری است برای درمان قطعی استرس از طریق مشاوره روانشناسی و مشاوره کنترل استرس بهره برد. برای کسب اطلاع از مشاوره کنترل استرس و اضطراب کلیک کنید.

استرس اکسیداتیو چیست؟

استرس اکسیداتیو عدم تعادل رادیکال های آزاد و آنتی اکسیدان ها در بدن است که می تواند منجر به آسیب سلولی و بافتی بشود. به عبارتی دیگر، استرس اکسیداتیو توانایی بدن برای مقابله و سم زدایی با اثرات مضر آن ها از طریق خنثی سازی توسط آنتی اکسیدان ها می باشد. استرس اکسیداتیو به نوبه خود می تواند به ایجاد پیری در ارگان های بدن کمک کند. همچنین در ایجاد طیف وسیعی از بیماری ها از جمله دیابت یا قند خون، سرطان و بیماریهای عصبی مانند بیماری آلــزایمر نقش دارد.
استرس اکسیداتیو زمانی ایجاد می شود که رادیکال های آزاد اضافی در سلول های بدن تجمع کرده باشد. بدن در طی فرآیندهای متابولیک طبیعی، رادیکال های آزاد تولید می کند اما فراتر از حد مجاز بودن آن ها، به بروز مشکل می انجامد. مجموعه ای از شواهد علمی نشان می دهد که استرس اکسیداتیو طولانی مدت در ایجاد انواع بیماری های مزمن نیز نقش آفرین است.  

اینفوگرافیک استرس اکسیداتیو چیست ؟

اکسیداتیو به چه معناست؟

رادیکال های آزاد، مولکولهای حاوی اکسیژن با تعداد الکترون های نامتوازن هستند. نامتوازن بودن به آن ها اجازه می دهد تا به راحتی با مولکول های دیگر واکنش نشان دهند. رادیکال های آزاد می توانند واکنش های شیمیایی زنجیره ای بزرگی در بدن ایجاد کنند. زیرا به راحتی با سایر مولکول ها مرتبط هستند. هنگامی که رادیکال های آزاد کنترل نشوند می توانند با ربودن الکترون های دیگر مولکول ها (فرایندی که به عنوان "اکسیداسیون" شناخته می شود) به DNA آسیب برسانند. آن ها می توانند مفید یا مضر باشند. آنتی اکسیدان ها با اهدای الکترون به یک رادیکال آزاد، باعث می شود رادیکال آزاد تثبیت شده و کمتر واکنش پذیر شود.  

منظور از رادیکال های آزاد در استرس اکسیداتیو

رادیکال های آزاد یک مولکول حاوی اکسیژن است که دارای یک یا چند الکترون جفت نشده می باشد و باعث می شود با مولکول های دیگر واکنش پذیر شود. محصولات جانبی اکسیژن نسبتاً غیرفعال هستند، اما برخی از آن ها می توانند در سیستم بیولوژیکی، متابولیسم ایجاد کرده و این اکسیدان های بسیار واکنش پذیر را ایجاد کنند. همه گونه های فعال اکسیژن برای بدن مضر نیستند.
برخی از آن ها برای از بین بردن عوامل بیماری زا یا میکروب های مهاجم مفید هستند. با این حال، رادیکال های آزاد می توانند با اجزای سلولی مانند DNA، پروتئین یا لیپید تعامل شیمیایی داشته باشند و با ربودن الکترون های آن ها، تثبیت شوند. این اتفاق به نوبه خود، مولکول سلولی را بی ثبات کرده و الکترون را از مولکول دیگر پیدا و فعالیت می کند. بنابراین فرایند بزرگی از واکنش های رادیکال آزاد را بر می انگیزد. این مسئله می تواند حتی منجر به آسیب دی ان ای و بروز بیماری های ژنتیکی نیز شود. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه بیماری های ژنتیکی کلیک کنید.

نمونه هایی از رادیکال های آزاد

رادیکال سوپراکسید
رادیکال هیدروکسیل
رادیکال اکسید نیتریک
سلول ها حاوی ساختارهای کوچکی به نام میتوکندری هستند که برای تولید انرژی به شکل آدنوزین تری-فسفات (ATP) عمل می کنند. میتوکندری اکسیژن و گلوکز را برای تولید دی اکسید کربن، آب و ATP، ترکیب می کند. رادیکال های آزاد به عنوان محصولات جانبی این فرآیند متابولیک، ایجاد می شوند.  

آنتی اکسیدان چیست؟

هر سلولی که از آنزیم ها و اکسیژن برای انجام وظایف خود استفاده می کند در معرض واکنش های رادیکال های آزاد اکسیژن قرار می گیرد و می تواند آسیب جدی به سلول وارد کند. آنتی اکسیدان ها به عنوان مولکول های موجود در سلول ها، با اهدای الکترون به رادیکال های آزاد، بدون ایجاد بی ثباتی از این واکنش ها جلوگیری می کنند. عدم تعادل بین اکسیدان ها و آنتی اکسیدان ها اساس استرس اکسیداتیو است. آنتی اکسیدان ها در واقع با اهدای الکترون، رادیکال های آزاد را خنثی یا حذف می کنند. اثر خنثی کننده آنتی اکسیدان ها از بدن در برابر استرس اکسیداتیو محافظت می کند. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه علائم استرس و اضطراب کلیک کنید.
نمونه هایی از آنتی اکسیدان ها شامل ویتامین C، A و ویتامین E است. مانند رادیکال های آزاد، آنتی اکسیدان ها نیز از منابع مختلف تهیه می شوند. سلول ها به طور طبیعی آنتی اکسیدان هایی مانند گلوتاتیون تولید می کنند.‌ رژیم غذایی افراد نیز منبع مهمی از آنتی اکسیدان ها است. تغــذیه سالم و غذاهایی مانند میوه ها و سبزیجات بسیاری از آنتی اکسیدان های ضروری را در قالب ویتامین ها و مواد معدنی تأمین می کنند که بدن نمی تواند به تنهایی آن ها را ایجاد کند.  

افزایش استرس اکسیداتیو

هر فردی به طور طبیعی در بدن خود از طریق فرایندهایی مانند ورزش یا التهاب، کمی رادیکال آزاد تولید می کند. این طبیعی است و بخشی از سیستم پیچیده بدن برای حفظ سلامتی خود می باشد. بدن بطورغیرطبیعی هم در معرض رادیکال های آزاد محیط قرار می گیرد. عوامل و سبــک زندگی می توانند به شدت یافتن استرس اکسیداتیو کمک کنند. همان طور که ذکر آن رفت سلولهای بدن در طی فرآیندهای متابولیک طبیعی رادیکال های آزاد تولید می کنند و در عین حال، سلول ها آنتی اکسیدان هایی تولید می کنند که این رادیکال های آزاد را خنثی کند. به این معنا که بدن قادر است تعادل بین آنتی اکسیدان ها و رادیکال های آزاد را حفظ کند.
اما عوامل متعددی در ایجاد استرس اکسیداتیو نقش داشته و به تولید بیش از حد رادیکال آزاد منجر می شود که می تواند شامل این موارد باشد:

عوامل اثرگذار بر افزایش استرس اکسیداتیو

• عوامل مرتبط با رژیم غذایی و سبک زندگی سالم شامل: رژیم سرشار از چربی، قند و غذاهای فرآوری شده
• عوامل محیطی مانند: گرایش به سیگار کشیدن یا سایر محصولات دخانی، قرار گرفتن در معرض سموم دفع آفات و مواد شیمیایی عوامل زیست محیطی مانند پرتو لایه ازن، تابش - پرتوهای هسته ای و آلودگی هوا
• واکنش سیستم ایمنی طبیعی بدن نیز می تواند. به طور موقت باعث ایجاد استرس اکسیداتیو شود. این نوع باعث التهاب شده که پس از مبارزه سیستم ایمنی با عفونت و ترمیم آسیب از بین می رود. استرس اکسیداتیو کنترل نشده می تواند روند پیری را تسریع کند. به ایجاد تعدادی از شرایط خطرساز دیگر کمک کند. برای مطالعه بیشتر در خصوص تاثیر استرس بر سیستم ایمنی بدن کلیک کنید.

 

تاثیر استرس اکسیداتیو بر بدن

اکسیداسیون یک فرآیند طبیعی و ضروری است که در بدن شما انجام می شود. از سوی دیگر، استرس اکسیداتیو زمانی رخ می دهد که بین فعالیت رادیکال های آزاد و فعالیت آنتی اکسیدانی تعادل وجود نداشته باشد. در صورت عملکرد صحیح، رادیکال های آزاد می توانند به مبارزه با عوامل بیماری زایی که منجر به عفونت می شوند کمک کنند.
اگر رادیکال های آزاد زیادی وجود داشته باشد تا آنتی اکسیدان ها در تعادل بمانند. خود رادیکال های آزاد منجر به آسیب رساندن به بافت چربی، DNA و پروتئین های بدن می شوند. از انجایی که پروتئین ها، لیپیدها و دی ان ای بخش بزرگی از بدن را تشکیل می دهند. آسیب می تواند منجر به درگیر شدن بخش های زیادی از بدن. ایجاد تعداد بیشتری از بیماری ها در طول زمان شود.

1-اثرات محافظتی استرس اکسیداتیو

اثرات استرس اکسیداتیو متفاوت است و همیشه مضر نیست. به عنوان مثال، استرس اکسیداتیو ناشی از فعالیت بدنی ممکن است اثرات مفید و تنظیم کننده ای بر بدن داشته باشد. ورزش باعث افزایش رادیکال های آزاد می شود که می تواند باعث ایجاد استرس اکسیداتیو موقتی در ماهیچه ها شود. رادیکال های آزاد ایجاد شده در طول فعالیت بدنی، رشد بافت را تنظیم کرده و تولید آنتی اکسیدان ها را تحریک می کنند. استرس اکسیداتیو خفیف، همچنین ممکن است بدن را در برابر عفونت و بیماری ها محافظت کند.
در مطالعه ای در سال ۲۰۱۵، دانشمندان دریافتند که استرس اکسیداتیو گسترش سلول های سرطانی ملانوم را در موش ها محدود می کند. از طرفی، استرس اکسیداتیو طولانی مدت به سلول ها، پروتئین ها و DNA بدن آسیب می رساند. این می تواند به پیــری زودرس کمک کند و ممکن است نقش مهمی در ایجاد طیف وسیعی از شرایط نامطلوب بدنی داشته باشد. در ادامه به چند نمونه اشاره می کنیم. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه مبارزه با بیماری سرطان کلیک کنید.

2-اثرات تخریبی استرس اکسیداتیو

التهاب مزمن: استرس اکسیداتیو می تواند باعث التهاب مزمن شود. عفونت ها و جراحات باعث واکنش سیستم ایمنی بدن می شوند. سلولهای ایمنی موسوم به ماکروفاژها ضمن مبارزه با میکروب های مهاجم، رادیکالهای آزاد تولید می کنند. این رادیکال های آزاد می توانند به سلول های سالم آسیب وارد کرده و منجر به التهاب شوند.
در شرایط عادی، التهاب بعد از تلاش سیستم ایمنی بدن، عفونت یا ترمیم بافت آسیب دیده از بین می رود. اما استرس اکسیداتیو می تواند واکنش التهابی را تحریک کند که به نوبه خود رادیکال های آزاد بیشتری تولید می کند که در ادامه منجر به استرس اکسیداتیو بیشتر و در نتیجه یک چرخه معیوب ایجاد کند.
التهاب مزمن ناشی از استرس اکسیداتیو منجر به چندین بیماری از جمله دیابت، بیماری های قلبی عروقی و آرتریت شود. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه درمان استرس شدید کلیک کنید.

3-بیماری های تخریب کننده عصبی

اثرات استرس اکسیداتیو به چندین بیماری تخریب کننده عصبی مانند بیماری آلزایمر و بیمــاری پارکینسون منجرمی شود. مغز به ویژه در برابر استرس اکسیداتیو آسیب پذیر است. زیرا سلول های مغزی به مقدار قابل توجهی اکسیژن نیاز دارند. بر اساس یک بررسی در سال ۲۰۱۸، مغز ۲۰ درصد از کل مقدار اکسیژن مورد نیاز بدن را برای سوخت خود مصرف می کند. سلول های مغزی از اکسیژن برای انجام فعالیتهای متابولیکی شدید که باعث ایجاد رادیکال های آزاد می شود استفاده می کنند. این رادیکال های آزاد به رشد سلول های مغزی، پلاستیسیته عصبی و عملکرد شناختی کمک می کند.
در طول استرس اکسیداتیو، رادیکالهای آزاد اضافی می توانند به ساختارهای داخل سلولهای مغز آسیب برسانند و حتی باعث مرگ سلولی شوند. این امر خطر ابتلا به بیماری پارکینسون را افزایش دهد. استرس اکسیداتیو همچنین پروتئین های ضروری مانند پپتیدهای آمیلوئید بتا را تغییر می دهد. بر اساس یک بررسی سیستماتیک ۲۰۱۸، استرس اکسیداتیو این پپتیدها را به نحوی تغییر می دهد که به تجمع پلاک های آمیلوئید در مغز منجر می شود. تجمع پلاک یک نشانگر اصلی از بیماری دمانس یا زوال عقل است.

4-برخی بیماری های دیگر متاثر از استرس اکسیداتیو

• بیماری های عصبی مانند بیماری پارکینسون و آلزایمر
• جهش ها و سرطان های ژنی، سندرم خستگی مزمن، سندرم شکننده ایکس
• بیماری دیابت و بیماریهای قلبی عروقی مانند فشار خون بالا، تصلب شرایین و سکته مغزی
• دژنراسیون ماکولا وابسته به سن و گلوکوم
• بیماری انسدادی مزمن ریوی
• روماتیسم مفصلی و اختلالات التهابی
• آسم و ناباروری مردانه

 

مدیریت و پیشگیری از استرس اکسیداتیو

اجتناب کامل از قرار گرفتن در معرض رادیکال های آزاد و استرس اکسیداتیو غیرممکن است. با این حال، مواردی وجود دارد که می توانید برای به حداقل رساندن اثرات استرس اکسیداتیو بر بدن خود رعایت کنید. اصلی ترین کاری که می توانید انجام دهید افزایش سطح آنتی اکسیدان ها و کاهش تشکیل رادیکال های آزاد است. یکی از روش های پیشگیری از استرس اکسیداتیو این است که اطمینان حاصل کنید که به اندازه کافی آنتی اکسیدان در رژیم غذایی خود دارید. بهره مندی از مــشاوره تغذیه می تواند در این زمینه بسیار کمک کننده باشد. پیشنهاد می کنیم در این رابطه مقاله ارتبـاط تغذیه و اضطراب را نیز مطالعه فرمایید.

1-مصرف آنتی اکسیدان موجود در مواد خوراکی و استرس اکسیداتیو

آنتی اکسیدان ها که در بسیاری از غذاها و گیاهان یافت می شوند و می توانند به رادیکال های آزاد متصل شوند. آنتی اکسیدان ها مانع از سرقت الکترون ها از سایر مولکول های بدن بشوند. مواد غنی از آنتی اکسیدان، رادیکال های آزاد را خنثی کرده. دفاع بدن در برابر استرس اکسیداتیو را افزایش می دهند. این مواد شامل موارد زیر است. چاک بری، کاکائو، دانه انگور، چای سبز، خار شیر، رزوراترول، زردچوبه، بتاکاروتن، کوآنزیم Q10. ملاتونین، ویتامین سی و ویتامین ای به عنوان آنتی اکسیدان عمل کرده. احتمالاً در برابر استرس اکسیداتیو مقاوم هستند.
خوردن پنج وعده در روز از انواع میوه و سبزیجات بهترین راه برای تامین نیاز بدن برای تولید آنتی اکسیدان ها است. نمونه هایی از میوه ها و سبزیجات عبارتند از: انواع توت ها، گیلاس، میوه های خانواده مرکبات. آلو، سبزیجات برگ تیره، کلم بروکلی، هویج، گوجه فرنگیها. زیتون. نمونه های دیگری از منابع آنتی اکسیدانی رژیم غذایی عبارتند از: ماهی و آجیل، ویتامین ای. ویتامین سی، زردچوبه. چای سبز، ملاتونین، پیاز و سیر، دارچین.

2-استفاده از داروهای طبیعی برای کاهش استرس اکسیداتیو

تا به امروز اثر هیچ داروی طبیعی یا مکملی برای درمان هرگونه بیماری مرتبط با استرس اکسیداتیو ثابت نشده است. اما پیروی از رژیم غذایی سرشار از غذاهای غنی از آنتی اکسیدان (مانند میوه ها و سبزیجات) ممکن است .به بهبود ســلامت روان و جسم شما کمک کند. اگر قصد دارید از هر گونه مکمل غذایی برای مقابله با استرس اکسیداتیو استفاده کنید. قبل از شروع رژیم، حتماً با پزشک مشورت کنید. خوددرمانی به طریق اجتناب یا به تأخیر انداختن مراقبت های استاندارد. می تواند عواقب جدی برای سلامتی داشته باشد.

3-شیوه های سبک زندگی سالم

شیوه های زندگی سالم  می توانند از استرس اکسیداتیو جلوگیری کرده یا آن را کاهش دهند. برخی از شیوه های زندگی سالم شامل این ها می شود:

• ترتیب دادن یک برنامه ورزشی منظم با شدت متوسط: ورزش کردن با سطوح بالاتر آنتی اکسیدان طبیعی و کاهش آسیب ناشی از استرس اکسیداتیو همراه است. ورزش منظم با طول عمر بیشتر، اثرات کمتر از پیری و کاهش خطر ابتلا به سرطان و انواع بیماری مرتبط است. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه ورزش یــوگــا کلیک کنید.

• احتیاط در استفاده از مواد شیمیایی: این مواد شامل تمیز کردن مواد شیمیایی، اجتناب از قرار گرفتن در معرض اشعه های غیر ضروری و آگاهی از سایر منابع قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی، مانند آفت کش هایی است که در غذا یا باغبانی استفاده می شود.

• مسئول بودن در برابر محیط زیست: ابتکارات محافظتی و سازگار با محیط زیست مانند استفاده کمتر از خودرو کمک می کند تا تولید رادیکال های آزاد کمتر شده و برای افزایش سلامتی جامعه مفید واقع شود.

برخی دیگر از راه های سبک زندگی سالم

• خودداری از اختلال پرخوری: مطالعات نشان داده است که پرخوری و خوردن مداوم خوراکی ها، شما را بیشتر از زمانی که در فواصل زمانی مناسب غذا می خورید و وعده های کوچک یا متوسط ​​می خورید، در برابر استرس اکسیداتیو محافظت می کند. عدم مصرف غذاهای آماده و فراوری شده و فست فودی را نیز در برنامه رژیم غذایی سالم قرار دهید.

• خواب کافی:خواب کافی برای حفظ تعادل در تمام سیستم بدن بسیار مهم است. عملکرد مغز، تولید هورمون ها، آنتی اکسیدان و ایجاد تعادل رادیکال های آزاد و بسیاری چیزهای دیگر در اثر خواب کافی بهبود می یابد.

• استفاده از کرم ضد آفتاب و کاهش استفاده از الکل و سیگار: کرم ضد آفتاب از آسیب اشعه ماوراء بنفش به پوست شما جلوگیری می کند. مصرف الکل را کاهش داده و سیگار نکشید. همچنین از قرار گرفتن در معرض دود سیگار نیز خودداری کنید. برای آشنایی بیشتر با عــوارض سیگار کشیدن کلیک کنید.

 

سخن آخر

در حالی که رادیکال های آزاد و آنتی اکسیدان ها بخشی از عملکرد طبیعی و سالم بدن هستند. استرس اکسیداتیو زمانی رخ می دهد که رادیکال های آزاد و آنتی اکسیدان ها در تعادل نباشند. در حالی که نمی توانید به طور کامل از قرار گرفتن در معرض رادیکال های آزاد اجتناب کنید. می توانید با در پیش گرفتن شیوه زندگی سالم، رعایت رژیم غذایی، ورزش کردن، محیط را برای حفظ تعادل فعالیت بدن. جلوگیری از آسیب و بیماری ها آماده کنید. اگر شما هم در راستای این موضوع مسئله ای دارید، می توانید برای مشاوره در زمینه استرس اکسیداتیو از مشاوران و روانشناسان در این مورد کمک بگیرید. مشاوره حامی هنر زندگی می توانند در این زمینه یاریگر شما باشند. برای کسب اطلاعات بیشتر از مشاوره روانشناسی کلیک کنید.