فرایند اجتماعی شدن کودک (راهنمای روان‌شناختی)

فرایند اجتماعی شدن کودک یا همان جامعه‌پذیری مرحله‌ای مهم در روانشناسی رشد انسان محسوب می‌شود. خانواده اولین اجتماعی است که کودک با آن ارتباط برقرار می‌کند و برقراری ارتباط با والدین اولین نیاز اجتماعی کودک شناخته می‌شود. به این ترتیب که کودک با برقراری ارتباط در شکل‌های مختلف با پدر و مادر خود احساس امنیت و خوشحالی می‌کند. با ادامه این روند سطح روابط اجتماعی کودک در آغوش خانواده گسترش پیدا می‌کند و جامعه، اقوام و دوستان را نیز شامل می‌شود.
شناخت و آگاهی والدین نسبت به فرآیند اجتماعی شدن فرزند می‌تواند این مسیر را هموارتر کند. به همین منظور در این مقاله به معرفی مراحل فرآیند اجتماعی شدن کودک پرداخته‌ایم. اگر احساس می‌کنید کودک شما کمتر اجتماعی است و بیشتر به گوشه‌گیری تمایل دارد، حتماً این مسأله را در جلسه مشاوره کودک مطرح کنید. برای کسب اطلاعات در خصوص مشاوره کودک کلیک کنید.

فرایند اجتماعی شدن کودک | نقطه آغاز

روانشناسی کودک آنقدر موضوع مهمی است که والدین بهتر است از ابتدا درباره آن مطالعه داشته باشند و با یک روانشناس خــوب در ارتباط مستمر قرار بگیرند. امروزه پژوهشگران به این نتیجه رسیده‌اند که اساسا تاثیرپذیری کودک از قبل از تولد شروع می‌شود. به این ترتیب که کودک در شکم مادر سطحی از درک و فهم را دارد و می‌تواند تاثیر بگیرد. اما بعد از تولد و خروج از رحم این سطح بسیار گسترده‌تر می‌شود.
چرا که ارتباط کودک با محیط خارج از حالت غیرمستقیم در می‌آید. در این زمان به دلیل کودک علاوه بر تاثیرپذیری، فرصت تاثیرگذاری را نیز به دست می‌آورد و شروع به تعامل با محیط اطراف می‌کند. در این وضعیت هر فعالیتی که خانواده و افراد نسبت به کودک انجام می‌دهند در رشد او تاثیرگذار خواهد بود.

به عنوان مثال صحبت با کودکی که هنوز زبان باز نکرده است می‌تواند مهارت‌ ارتباط کلامی او را توسعه بخشد. این قبیل تعامل‌های کودک با محیط اطراف به مرور زمان شامل جامعه بزرگتری می‌شود. به عنوان مثال در دوسالگی کودک علاوه بر لذت بردن از مصاحبت با پدر و مادر، میل به بازی با کودکان دیگر را نیز از خود نشان می‌دهد.
فرآیند اجتماعی شدن کودک هیچگاه قطع نمی‌شود، ولی تا سن خاصی که برای عموم افراد یکسان است با سرعت بیشتری ادامه پیدا می‌کند و بعد از آن کندتر می‌شود. در نتیجه فرآیند اصلی اجتماعی شدن کودک به معنای تاثیرگذاری و تاثیرپذیری از محیط اطراف از بدو تولد شروع می‌شود و تا پایان عملکرد مغز ادامه پیدا می‌کند. گفتنی است که پرورش مهارت های ارتباطی کودکان در طول زمان به فرایند اجتماعی شدن آن‌ها کمک می‌کند.

اینفوگرافیک فرایند اجتماعی شدن کودک

فرآیند اجتماعی شدن کودک | دوران اوج

دوران 1 تا 7 ماهگی کودک

میزان تاثیرپذیری کودک از یک ماهگی تا 36 ماهگی در اوج خود است. در طول دوران مراقبت از نوزاد یک ماهه کودک ارتباط سمعی و بصری خود را در آن تقویت می‌کند. هنگامی که با او صحبت می‌کنید به چشمانش نگاه کنید تا ارتباط بصری برقرار شود. برای فرزندتان ملودی‌های شاد و آرام بخش بگذارید تا گوشش از صداهای اضافی خالی شود.
پس از این دوران در سن سه ماهگی کودک توانایی‌هایی که در دوره قبل به دست آورده است را به کار می‌گیرد. او وقت زیادی را صرف تماشای محیط اطراف می‌کند. در این دوران کودک سعی در توسعه‌ محیطی دارد که با آن در ارتباط است.

بر مبنای اصول روانــشناسی کودک، در سن چهار ماهگی نتیجه این تلاش را می‌بینید؛ کودکتان نسبت به افراد جدید کمتر غریبگی می‌کند. این دوران برای کودک جنبه‌ آزمونی دارد. او در دوران قبل سعی در توسعه محیط ارتباطی خود داشته و در این دوران نتیجه تلاش او مشخص می‌شود. در هفت ماهگی کودک دوباره به پرورش مهارت‌های خود می‌پردازد. کودکان در این سن نسبت به بازی با همسالان خود تمایل خاصی نشان نمی‌دهند و عمده‌ وقتشان را صرف شناخت و الگوبرداری از محیط اطراف می‌کنند. همه این موارد خود به تنهایی نشان دهنده سلامت نوزاد نیز هستند. برای آگاهی از نشانه های سلامت نوزاد کلیک کنید.

فرایند اجتماعی شدن کودک | دوران 12 ماهگی و 23 ماهگی

در 12 ماهگی وابستگی کودک به خانواده افزایش قابل توجهی پیدا می‌کند و از دور شدن پدر و مادر و نزدیکان خود احساس نگرانی می‌نماید. در این سن خصوصا وابســتگی کودک به مادر بیشتر می شود. بعد از این دوران در سن 23 ماهگی مهارت‌های اکتسابی اجتماعی کودک فعلیت پیدا می‌کند و به مرحله ظهور می‌رسد. کودک در این زمان فرصت انتخاب همنشین و دوست را پیدا می‌کند و با آزادی بیشتری نسبت به دوره‌های قبل وارد اجتماع می‌شود. شناخت این دوره‌ها در همراهی خانواده با کودک می‌تواند بسیار تاثیر گذار و نتیجه‌بخش باشد.

دوران 24 تا 36 ماهگی

در این سن کودکان کاملا خود محور هستند و دوست ندارند جای دیگران باشند. همچنین تصور می‌کنند که دیدگاه دیگران نسبت به خودش نیز همین گونه است. در 2 تا 3 سالگی لازم است که کودک به کمک والدین خود برخی مسائل از جمله رعایت کردن بازی و تقسیم کردن چیزها با دیگران را بیاموزد. این مسائل به رشد شناختی کودک کمک کننده خواهد بود.

بهبود فرآیند اجتماعی شدن کودک

در دوره‌هایی که در بالا گفته شد پدر و مادر هرچه نقش تکمیلی خود را بهتر بازی کنند نتیجه به دست آمده مطلوب‌تر خواهد بود. برقراری ارتباط مستمر با کودک از طرف خانواده جزء نیازهای اولیه و اساسی کودکان است. طبیعتا هرچه کیفیت این ارتباط بیشتر باشد نتیجه به دست آمده مطلوب تر خواهد بود. همچنین خانواده‌ها می‌توانند با گسترش محیط امن اطراف کودک در اجتماعی شدن او تاثیر گذار باشند.
دعوت دوستان و اقوام نزدیک راهی است برای رسیدن به این مطلوب. همچنین قرار دادن کودک در محیط های گروهی می‌تواند توانایی‌های اجتماعی او را زودتر از موعد بیدار کند. در تعامل با گروه‌های دیگر، اهمیت خانواده نیز برای کودک بیش از پیش برجسته می‌شود و طبیعی است که رعایت نکات تربیتی فــرزندان از جانب خانواده در این دوران اهمیت ویژه ای دارد.

فرایند اجتماعی شدن کودک | وظایف والدین 

به خاطر داشته باشید که رشد شخصیتی و فرآیند اجتماعی کودکتان بسته به حمایت کامل و صحیح شما از او در این مسیر است. لذا وظایف خود را در این مسیر هرگز فراموش نکنید و به بهترین شکل در این فرآیند حامی فرزند خود باشید. علاوه بر والدین،‌ دیگر اعضای خانواده مثل پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها و همچنین دیگر اقوامی که با کودک در ارتباط هستند در رشد جنبه‌های اجتماعی او موثر خواهند بود. با توجه به اهمیت موضوع، بهتر است در همه مراحل رشد کودک خود از مشورت روانشناس متخصص بهره بگیرید.

در این راستا مرکز مشاوره حامی هنر زندگی با داشتن مشاورانی برجسته در زمینه کودک می‌تواند به شما کمک کند تا با یادگیری اصول و راهبردهای کلی به اجتماعی شدن کودک خود کمک کنید. در مواقعی به دلیل عدم توانایی دوستیابی کودکان آن ها در فرایند اجتماعی شدن دچار مشکل می شوند و تمایلی به ارتباط با دیگران ندارند. در این زمینه مشاوران ما با بررسی همه جوانب به والدین در تشخیص صحیح مشکل و روند درمان کودک کمک خواهند کرد. 

برای اطلاع از روند دریافت مشاوره روانشناسی کلیک کنید.

سوالات متداول

اجتماعی شدن کودک چه اهمیتی دارد؟

اجتماعی شدن به کودک کمک می‌کند تا روابط بین فردی خود را بهبود ببخشد و بتواند در جامعه جایگاه خود را پیدا کند. همچنین اجتماعی شدن فرآیندی در رشد طبیعی انسان است که لازم است همه کودکان آن را بیاموزند.