زندگی نامه پیاژه و نظریاتش درباره مراحل رشد ذهنی کودک

زندگی نامه پیاژه و  نظریاتش برای دانشجویان وعلاقه مندان به روانشناسی بسیار جذاب است. ژان پیاژه پیشگام نظریه رشد تفکر و حل مسئله در کودکان است. مطالعات او در این زمینه بر پایه ی آزمایشات معمول در آزماشگاه های رایج رفتارشناسی نیست. بلکه مطالعات او به روش های ابداعی خودش انجام می شد؛ که درواقع پژوهشی است، که با توجه به تحلیل خطاهای شناختی کودک از جهان شکل گرفت.  

زندگی نامه پیاژه

پیاژه یک نظریه پرداز به نام در حوزه روان شناسی کودک است، که پس از پایان تحصیلات خود در زمینه جانور شناسی وارد این حوزه شد و فعالیت خود را پیرامون هوش و رشد عقلانی آغاز کرد و به دانش و اطلاعات وسیعی در مورد ساختار ذهنی کودک دست پیدا کرد. یکی از مهمترین نظریات معاصر او در زمینه رشد عقلانی است، که معتبرترین نظریه اوست و برپایه مشاهده و مطالعه ی مستقیم کودک صورت گرفته است.

1-زندگی نامه پیاژه | کودکی

پیاژه در 9 اگوست 1896 در نوشاتل سوئیس چشم به جهان گشود. مادرش ربکا جسون و پدرش ارتور پیاژه تاریخ دان و استاد دانشگاه ادبیات قرون وسطی بود. پیاژه از کودکی علاقه وافری به جانوران داشت و به مشاهده آن ها می پرداخت. اولین مقاله او در مورد جانواران مربوط می شود، به یک گنجشک آلبینو که در یک مجله تاریخی چاپ شد. بعد از آن پیاژه چندین مقاله در مورد جانورشناسی نوشت و به چاپ رساند. علاقه او به جانورشناسی به قدری زیاد بود، که در پانزده سالگی مسئول طبقه بندی مجموعه جانورشناسی موزه شد.

2-زندگی نامه پیاژه | تحصیلات

پیاژه در دوران دانشگاه به تحصیل در رشته علوم طبیعی پرداخت و در 21سالگی به دریافت مدرک دکترای جانورشناسی نائل آمد. در این ایام با ساموئل کورنوی دانشمند آشنا شد و تحت تاثیر او مطالعاتش را در حوزه فلفسفه و منطق و ادیان شناسی ادامه داد. سپس مجذوب تحقیق و مطالعه در زمینه دانش شناسی شد. او بعد از فارغ التحصیلی به زوریخ نقل اقامت کرد و در آنجا به مطالعه درباره دانش پراخت.
بعد از آن با ورود به روانشناسی و نیم فصل مطالعه درخصوص روانکاوری در دانشگاه زوریخ رهسپار پاریس شد. در آن جا اولین نظریه خود درباره مراحل رشد شناختی کودک را مطرح کرد. درسال 1921 پیاژه با بازگشت به سوئیس در مرکز تحقیقات ژان ژاک روسو مشغول به کار شد.
در 1923 پیاژه با ولنتاین چنتی ازدواج کرد و صاحب سه فرزند شد. در فاصله سال های 1923تا1932 پیاژ] با ادامه کار و مطالعاتش در انستیتوی روسو به تالیف پنج کتاب پرداخت، که پیاژه آن ها را از اثار دوران جوانی خود می داند. در1929  نیز او ریاست دفتر بین المللی آموزش را پذیرفت و تا 1967 در همان سمت باقی ماند.پیاژه در سال 1980 در سن هشتاد وچهار سالگی در ژنو دار فانی را وداع گفت.  

فعالیت های پیاژه

پیاژه در کلینیک زوریخ ضمن یادگیری روش بالینی، نظریه های فروید و یونگ را مطالعه کرد. سپس در دانشگاه سورن به مطالعه روان شناسی کودکان نابهنجار، شناخت شناسی پرداخت و با قبول شغلی در آزماشگاه آلفرد بینه نسخه فرانوسوی تست های هوش انگلیسی را فراهم کرد.
او با مشاهده پاسخ دانش آموزان به تست ها، به دنبال چگونگی فرایند استدلالی که دانش آموزان در پاسخ تست ها به کار بردند، مطالعه در این زمینه را ادامه داد و چهار رساله در این باره نوشت. و در حقیقت با ریاست انستیتوی روسو بعد از آن، فرصت تحیقیقات رسمی او در مورد تفکر کودکان فراهم شد.

1-تالیفات پیاژه

نتیجه تحقیقات پیاژه شامل اولین و معروف ترین تجربیات او است شامل تالیف پنج کتاب در مورد کودکان به شرح ذیل است

• مفهوم دنیا نزد کودک سال 1926
• حکم و استدلال در کودک در سال 1928
• زبان و تفکر در کودک سال 1929
• ساختمان واقعیت از نظر کودک سال 1930
• داوری اخلاق از نظر کودک 1931

پیاژه در سال 1930 به عنوان یک دانشمند معتبر مطرح است، که در زمینه تحول کودک بسیار مورد توجه است. او با همکاری دلوسر کتابی درباره کودکان نوشت که پایه آن تفکر کودکان در سنین پیش دبستانی است.

2-تحقیق بر رفتار کودکان

در طول دومین دوره مطالعات پیاژه، او کودکان را در وضعیت طبیعی مطالعه می کرد و رفتارهای طبیعی آن ها را زیر نظر می گرفت. در این زمینه همسر او نیز با وی همکاری می کرد. درواقع موضوع پژوهش های او اغلب سه فرزندش بودند و او رفتار آنها را هنگام خوردن، سخن گفتن، یادگیری و بازی کردن ظبط می کرد. و از رفتارهای آن ها سرنخ های باارزشی به دست می آورد.
پیاژه کارهای کودکان را تحلیل می کرد و به این می اندیشید، که کودکان اعمال خود را بر چه مبنا و استدلالی انجام می دهند و حرکات آن ها تحت تاثیر چه احساسی اتفاق می افتد. او به کمک همین مشاهدات تحولات ذهنی را در دوره کودکی دنبال می کرد.

3-درک کودکان از ریاضی

در این دوره تمرکز و تاکید پیاژه بیشتر  روی درک کودکان از مفاهیم ریاضی مانند موضوعات فضا و زمان است. تحولی که در روش پیاژه اتفاق افتاد، اصلاح روش بالینی در تحقیقات او و نزدیک شدن به روش عملی است. او این واقعیت را دریافت، که کودکان ممکن است نتوانند، به طور انتزاعی فکر کنند.؛ یعنی می توانند روی کارهایی تمرکز کنند، که هم اکنون با آن سروکار دارند. بنابراین نتوانند افکار خود را درباره مفاهیم انتزاعی به زبان بیاورند. درنتیجه او روش مصاحبه خود را به صورت عینی مانند گل ها، لیوان آّب و یا وسایل در دسترس کودک انجام داد و با قرار دادن این ابزار دستکاری آن ها را توسط کودکان زیر نظر قرار می داد. به این طریق او نتایجی را در مورد طرز تفکر کودکان به دست آورد.
درخلال تحقیقات پیاژه درباره زمان و اعداد او یک اثر سه جلدی کامل درباره مسائل شناخت شناسی ژنتیک به چاپ رساند. که البته این علم تنها به دوره کودکی مرتبط نیست بلکه  تحول روانی تا دوران نوجوانی را نیز مطالعه می کند.

4-تدریس دانشگاهی

در سال 1952 پیاژه به عنوان استاد روان شناسی ژنتیک در دانشگاه سوربن به عنوان جانشین مرلوپونتی انتخاب شد . پیاژه در سال 1530 اولین غیرفرانسوی بود، که به چنین مقامی دست می یافت. او همچنین از سوی دانشگاه های متفاوتی مانند هاروارد، سوربن، بروکسل و ریودوژانیرو درجات افتخاری نیز دریافت کرد، که نشان از مقام علمی این روان شناس برجسته است.  

روش تحقیق

پیاژه در تحقیقات خود از روش های آماری استفاده نمی کرد. بلکه از سیستم مشاهده مستقیم و مصاحبه آزاد استفاده می کرد، که در زمان کار در آزمایشگاه بینه آن را گسترش داد. او معتقد بود؛ که نظرات خود به خودی کودکان سرنخ های خوب و با ارزشی را درباره درک آن ها از محیط و طرز تفکر آن ها به دست می دهد. روش کار او به این صورت بود که با طرح سوالات مرتب شده افکار کودکان را در شیوه پاسخ گویی آن ها به سوالات دنبال می کرد.
روشی که پیاژه در تحقیقات روی کودکان به کار می برد، در تست هوش های استاندارد ممکن نبود. او می توانست در مورد کودکان سوال را تکرار کند یا جمله بندی را تغییر دهد یا با توضیح بیشتر سوال را برای کودک قابل فهم کند. پیاژه به جای تمرکز بر سوال به فرایند پاسخ گویی کودک و محتوای پاسخ او توجه می نمود.  

زندگی نامه پیاژه | نظریات علمی

از مهمترین بخش های نظریات پیاژه شرحی است، که او از مراحل مختلف رشد ذهنی در کودکان می دهد. از دیدگاه پیاژه رشد ذهنی شامل چهار مرحله به شرح ذیل است

• مرحله حسی حرکتی (از تولد تا دو سالگی)
• پیش عملیاتی(دو تا هفت سالگی)
• عملیات محسوس(هفت تا یازده سالگی)
• عملیات ذهنی(یازده تا پانزده سالگی)

از نگاه پیاژه عبور از هر مرحله مستلزم پشت سر گذاشتن مرحله قبل است. یعنی توالی مراحل رشد در تمامی کودکان یکسان اتفاق می افتد. اما سن ورود به هر مرحله به صورت تقریبی تخمین زده می شود و از کودکی به کودک دیگر متفاوت است. از نظر پیاژه زمان در مراحل رشد از اهمیت خاصی برخوردار است و یکی از عوامل اصلی رشد ذهنی است.
او این طور بیان می کند که گذر از مراحل به صورت اتفاقی و ناگهانی رخ نمی دهد؛ بلکه یک جریان آرام و پیوسته است و ممکن است در آغاز یک دوره جدید کودک هنوز در برخی موضوعات شبیه مرحله قبل رفتار کند.در ادامه و برای درک مراحل مختلف رشد ذهنی به اختصار به توضیح هر یک می پردازیم.

1-مرحله حسی حرکتی (تولد تا دو سالگی)

این دوره شامل طفولیت انسان است که سراسر تازگی و شگفتی است، که مطابق با نظر پیاژه به دو صورت اتفاق می افتد:

• مرحله ای که کودک نسبت به مهارت های پیچیده بیش از انتظار پاسخ گو ست
• مرحله ای که کودک نسبت به سن و شرایط ناتوان تر از حد معمول رفتار می کند.

طرز تفکر پیاژه نسبت به قابلیت های نوزاد در این دوران این است، که او موجودی مبتکر و فعال است و به سرعت تفاوت میان ویژگی های مختلف محیط اطراف خود را درک می کند و خود را با ملزومات محیط منطبق می کند. و آن چه پیاژه سعی دارد، بیان کند این است، که فعالیت های نوزاد خواستگاه های هوش او را نشان می دهد. این مرحله از شد به این خاطر حسی حرکتی نامیده می شود؛ که کودک هنوز قادر به تفکر عملیاتی یا منطقی نیست. این نظریات در تربیت کودک 2تا3 سال نیز به کار می رود.
پیاژه در تحقیقات خود در مرحله حسی حرکتی، رفتارهای سه کودک خود را مشاهده و ثبت می نمود و از شرایط طبیعی برای واکنش های آن ها استفاده می کرد. و به تجربیات آزمایشگاهی تکیه نمی کرد. در نهایت نتایج به دست آمده از کنش و واکنش های کودکان خود را به سایر کودکان تعمیم داد.

2-مرحله پیش عملیاتی (دو تا هفت سالگی)

کودکان در این مرحله قادر به تفکر عملیاتی و منطقی نیستند. و در مقایسه با تفکر بزرگسالان، تفکر آنها دارای موارد تناقض و اشتباهات منطقی بیشماری است. پیاژه معتقد بود، پشرفت کودکان در این سنین نتیجه زبان آموزی آن ها نیست. بلکه یادگیری زبان در این مرحله به دلیل رشد نماد سازی مرحله پیش است. او معتقد بود که رشد شناختی در کودکان قبل از زبان آموزی اتفاق می افتد و مقدمه یادگیری زبان است. کودکان هنوز در این مرحله مفاهیم مختلف مانند بقای وزن یا جسم را درک نکرده اند.آموزش حرف زدن به کودکان در همین سنین اتفاق می افتد.

3-مرحله عملیات محسوس (هفت تا یازده سالگی)

در این مرحله پیاژه فرض می کند، کودکانی که در سن بین 7تا 11سالگی قرار دارند از نظر شناختی در مرحله عملیات محسوس یا همان عملیات عینی هستند. یعنی؛ توانایی انجام عملیات ذهنی مختلف را دارند. به عنوان نمونه وقتی با یک سوال جمع یا تفریق ریاضی روبرو می شوند می توانند، از نظر ذهنی آن جمع یا تفریق را انجام دهند و به جواب برسند. همچنین این کودکان می توانند از چند جهت به یک مسئله توجه کنند در حالی که در مرحله پیش عملیاتی کودک تنها می تواند، از یک جهت به یک مسئله توجه کند. به اعتقاد پیاژه این ناتوانی شناختی ناشی از ناتوانی در تفکر انتزاعی است، که باعث می شود کودک نتواند به فرضیه سازی بپردازد.

4-مرحله عملیات ذهنی

این مرحله از رشد شناختی نواجوانان در سنین 12 تا 18 سالگی را دربرمی گیرد، که از نظر پیاژه می توانند در موقعیت های مختلف به شکل انتزاعی تفکر کنند و قدرت فرضیه سازی بیشتری نسبت به مرحله قبل دارند. قدرت فرضیه سازی نوجوانان را می توان با توجه به تفاوت پاسخ دهی آنان نسبت به مرحله رشد قبلی متوجه شد. نوجوانان نسبت به موقعیت و شرایط مختلف با توجه به تفکر انتزاعی که از آن بهره مند هستند می توانند، توضیحات کاملتری ارائه دهند و حتی به پیامدهای احتمالی یک موضوع نیز اشاره کنند.  

زندگی نامه پیاژه | انتقادات بر او

پژوهش های پیاژه اغلب بر روی سه فرزند او اتفاق افتاده و درواقع نتیجه گیری های او محدود به پیگیری مراحل رشد فرزندان خودش است. بنابراین نمی توان آن ها را به راحتی به موارد دیگر و کودکانی دیگر تعمیم داد.

• برداشت ها و نتیجه گیری هایی که پیاژه و همسرش از فعالیت های فرزندانشان کرده اند، راه کاملا علمی و آزمایشگاهی را طی نکرده؛ بنابراین قطعیت آن مورد تردید است.
• نمی توان به درستی رابطه علت معلولی را بین محرک هایی که پیاژه ایجاد کرده و پاسخ گویی کودکان او پیدا کرد.
• آزمون های به کار رفته توسط پیاژه تراز بندی نشده است.

 

مزایای روش های کاربردی پیاژه

پیاژه در استفاده از روش های مستقیم و مشاهده ای خود یک پیشگام بی بدیل است و محققان پس از او با درک شیوه های مورد نظر او، مشاهدات او را تایید نموده اند. مشاهدات عمیق پیاژه و آشنایی وسیعی که او نسبت به رفتار فرزندانش پیدا کرده در نگاه و بصیرت او تاثیر مطلوبی داشته؛ که بتواند تفاسیر دقیقی از رفتار کودک بدهد.از مزیت های روش پیاژه زمان طولانی است، که او صرف مشاهده تمام جزییات رفتاری کودکان نموده در حالی که چنین چیزی در شرایط آزمایشگاهی ممکن نیست.
پیاژه از روش آزمایشگاهی نیز در شرایطی که نیاز به تکمیل مشاهدات خود داشت، استفاده نموده و نقص نتایج خود را به این وسیله جبران کرده. شیوه برخورد نزدیک پیاژه با موارد مورد آزمایش در کشف رفتارهای ذاتی و خود ابرازی آن ها بسیار موثر بوده؛ که در آزماشگاه این شرایط فراهم نیست. مزایای روش های به کار رفته توسط پیاژه و تایید آن ها، بعدها توسط سایر محقیق در زمینه مراحل رشد ذهنی، باعث شده؛ که به سادگی نمی توان از زحمات پیاژه و دست آوردهای او گذشت.  

زندگی نامه پیاژه | سخن آخر

پیاژه از معدود روان شناسانی است، که در تحقیقات خود و برای انجام آن ها از روش های بدیع استفاده کرده و با خرق عادت و انجام مشاهدات عینی، به نتایج ارزشمندی رسیده است. ضمن آن که روش های کاربردی او، معایب شیوه های آزمایشگاهی را نیز آشکار کرده.
روان شناسان و محققان بسیاری در زمینه رشد تحقیقات وسیعی انجام داده و نظریات خود را بیان نموده اند. اما کمتر روان شناسی را می توانید بیابید، که هم پای این استاد عالیقدر و محقق برجسته باشد. پیاژه از روان شناسانی است، که از دوران خود به مراتب جلوتر بود و با طرز فکری متفاوتی نظریات ارزشمندی در باب مراحل مختلف رشد ذهنی و توالی مراحل رشد ارائه کرده است. برای کسب آگاهی بیشتر درباره زندگی نامه پیاژه و نظریاتش از مشاوره روانشناسی حامی هنر زندگی راهنمایی بخواهید.