- نویسنده : دکتر فرزاد طباطبایی
دمانس یا زوال عقل یکی از اختلالات شایع مغزی است که کارکردهای شناختی را دچار اختلال می‌کند و به تبع باعث بروز علائم و مشکلات رفتاری در فرد مبتلا می‌شود؛ این اختلال کارکردهای روزمره وی را دچار مشکل می‌سازد. در واقع فرد طی یک روند نزولی عملکردهای عادی و روزمره خود را از دست می‌دهد. دمانس انواع و نشانه‌های مختلفی دارد که بر اثر علل مختلف به وجود می‌آیند. یافتن این علت برای درمان اهمیت دارد ولی به طور کلی می‌توان ریسک ابتلا را با اقدامات پیشگیرانه کاهش داد. مشاوره تلفنی فردی با استفاده از مصاحبه و ابزارهایی چون آزمون روانشناسی اقدام به تشخیص می‌نمایند.
.gif)
دمانس یا زوال عقل
دمانس یا زوال عقل یک اصطلاح کلی برای بیان کاهش توانایی مغزی و ذهنی افراد است؛ مثلا ممکن است فرد کاهش حافظه را تجربه کند و به تبع در انجام برخی از وظایف خود دچار کاستی، نقص و اشتباهات غیر عمدی بشود. آلزایمر معروف‌ترین و شایع‌ترین شکل از زوال عقل است. بعد از آلزایمر شایع‌ترین نوع زوال عقل، دمانس عروقی است. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه آلزایمر کلیک کنید.
زوال عقل یک بیماری واحد نیست بلکه همان طور که گفته شد مجموعه‌ای از بیماری‌ها را در بر می‌گیرد. یکی از انواع این بیماری‌ها پارکینسون است که اغلب همراه با دمانس بروز پیدا می‌کند و در آن فرد دچار کاستی در فعالیت‌های حرکتی و کند شدن حرکات می‌شود. این بیماری‌ها بر کاهش حافظه و توانایی تفکر فرد تأثیر می‌گذارند. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه پارکینسون کلیک کنید.
اینفوگرافیک دمانس
نشانه‌های دمانس یا زوال عقل
در بیماری دمانس ما شاهد دسته‌ای از نشانه‌های مختلف هستیم. هرچند که این نشانه‌ها گستره زیادی دارند و می‌توانند بسیار متنوع باشند، ولی به طور کلی حداقل دو مورد از حیطه‌های شناختی زیر باید دچار نقص بشوند، تا فرد تشخیص زوال عقل را دریافت کند:
- حافظه
- ارتباط و زبان
- توانایی تمرکز و توجه
- توانایی استدلال و قضاوت
- ادراک بینایی
نشانه‌های بالینی و شدید دمانس
تغییر شخصیت: خصوصیات شخصیتی فرد در اثر ابتلا به دمانس تغییر می‌کنند و این موضوع برای خانواده‌ی آن‌ها بسیار آزارنده است. فرد مبتلا اغلب درون گرا می‌شود و به تأثیر رفتارهای خود بر دیگران اهمیتی نمی‌دهد.
توهم و هذیان: حدود 20 الی 30 درصد از بیماران مبتلا به آلزایمر و دمانس دچار توهمات پارانوئیدی می‌شوند و به همه چیز شک دارند.
تغییرات خلقی: بروز اختلالات خلقی در این بیماری شایع است. اغلب بیماران مبتلا از افسردگی و اضطراب رنج می‌برند و یا ممکن است بدون دلیل بخندند و گریه کنند.
اختلالات شناختی: زبان پریشی، کردار پریشی و ادراک پریشی در بیماران مبتلا به زوال عقل احتمال بروز دارد. گاه حملات تشنجی، رفلکس‌های ابتدایی مانند چنگ زدن و مکیدن و تظاهرات عصبی غیر معمول در بیماران دیده می‌شود.
عوارض زوال عقل برای فرد
بسیاری از اشکال دمانس پیشرونده می‌باشد. یعنی علائم آرام آرام شروع می‌شوند و به تدریج رو به وخیم شدن می‌روند. بنابراین علائم جزئی مثل از دست دادن حافظه که اخیرا در شما شروع شده یا در یکی از اطرافیانتان دیده می‌شود، بهتر است توسط متخصص بررسی شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه اختلالات حافظه کلیک کنید. برای افراد مبتلا به دمانس در موقعیت‌های مختلف مشکلاتی ایجاد می‌شود، برخی از این مشکلات عبارتند از؛
- حافظه کوتاه مدت بیمار مختل می‌شود.
- بیمار نمی‌تواند مقدار موجودی کیف پولش را حساب کند یا به خاطر بسپارد.
- نمی‌تواند قبض‌ها و صورتحساب‌هایش را پرداخت کند.
- در برنامه ریزی مشکل داشته باشند.
- نمی‌توانند غذا تهیه کنند.
- در به خاطر سپاری قرارهای ملاقات دچار مشکل می‌شوند.
اهمیت تشخیص زودهنگام دمانس
اگرچه زوال عقل یک بیماری پیشرونده است، ولی مراجعه زودهنگام و دریافت تشخیص به موقع به فرد کمک می‌کند تا حداکثر بهره را از درمان‌های موجود ببرد و علاوه بر آن می‌تواند این شانس را برای فرد به ارمغان بیاورد تا در آزمایشات و پژوهش‌هایی شرکت کند که به دنبال راهی برای درمان یا بهبود بیماری زوال عقل می‌باشند. همچنین مراجعه زود هنگام کمک می‌کند، برنامه ریزی درمانی بهتری صورت بگیرد.
علل ابتلا به زوال عقل
دمانس از تخریب سلول‌های مغزی ایجاد می‌شود. این آسیب و تخریب سلولی مانع از کارکرد صحیح آن‌ها می‌شود. در واقع عدم کارکرد صحیح سلول‌های مغزی موجب تخریب کارکردهای شناختی و ذهنی فرد از قبیل تفکر می‌شود. اشکال مختلف زوال عقل بسته به اینکه کدام ناحیه مغزی را درگیر کرده باشد، یک کارکرد خاص را تخریب می‌کند. برای مثال در آلزایمر، هیپوکامپ که مرکز یادگیری و حافظه مغز می‌باشد، اولین ناحیه‌ای است که تخریب می‌شود برای همین است که نقصان حافظه از اولین علائم آلزایمر است.
عوامل خطر اصلی برای ابتلا به دمانس بالا رفتن سن و داشتن سابقه ژنتیکی می‌باشد. در واقع این دو عامل می‌توانند ابتلا به زوال عقل را پیش بینی کنند. علل دیگری که در تخریب سلول‌های مغزی همکاری می‌کنند و باعث بدتر شدن شرایط یا تثبیت آن می‌شوند شامل موارد زیر می‌باشد:
- افسردگی (برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه افسردگی کلیک کنید.)
- عوارض جانبی داروها
- سوء مصرف الکل (برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه پیامدهای اعتیاد به الکل کلیک کنید.)
- مشکلات تیروئید
- کمبود ویتامین‌ها
- سکته مغزی
انواع دمانس
دمانس دارای انواع مختلفی غیر از آلزایمر می‌باشد که به شرح زیر هستند:
- دمانس ظاهر شده در سنین پایین
- آسیب خفیف شناختی
- دمانس عروقی
- دمانس ترکیبی
- دمانس گیچگاهی-پیشانی
- دمانس لوی بادی
- سندرم داون
مراحل اختلال دمانس
مرحله اول، بدون آسیب: سالمندانی که در این مرحله قرار دارند تقریبا هیچ کدام از علائم را تجربه نمی‌کنند اما نتایج آزمایشات آن‌ها وجود برخی مشکلات را نمایان می‌کند.
مرحله دوم، زوال بسیار ضعیف: بیماران در این مرحله تغییرات جزئی در رفتار و عملکرد روزانه را تجربه می‌کنند اما همچنان می‌توانند از خود مراقبت کنند.
مرحله سوم، زوال خفیف: طرز فکر و استدلال فرد دچار تغییرات می‌شود. نمی‌تواند به خوبی برنامه‌ریزی کند و ممکن است عمل و یا سخنی را بارها تکرار کند. بیمار مبتلا در این مرحله زمان زیادی برای یادآوری خاطرات گذشته نیاز دارد.
مرحله چهارم، زوال عقل میانه: دمانس در این مرحله خود را با مشکلاتی در مدیریت مالی و یادآوری خاطرات گذشته نشان می‌دهد.
مرحله پنجم، زوال نسبتا شدید: فرد مبتلا به دمانس در این مرحله شماره تلفن افراد و یا اسم نوه‌های خود را فراموش می‌کند؛ روزهای هفته را با هم اشتباه می‌گیرد و ممکن است در برخی مسائل روزانه مانند انتخاب لباس دچار مشکل شود.
مرحله ششم، زوال شدید: در این مرحله فرد ممکن است حتی اسم همسر خود را فراموش کند. در غذا خوردن و رفتن به دستشویی ناتوان می‌شود. تغییرات عمده در شخصیت و احساسات فرد در این مرحله رخ می‌دهد.
مرحله هفتم، زوال بسیار شدید: فرد قادر نیست در مورد عقاید و افکار خود با دیگران صحبت کند. توانایی راه رفتن در این مرحله بسیار کاهش پیدا می‌کند و اغلب روز را در تخت می‌گذارند.
درمان دمانس
درمان دمانس بسته به علت و نوع آن متفاوت می‌باشد. در بیشتر موارد که زوال عقل پیشرونده است، درمان مشخصی برای آن وجود ندارد ولی اغلب از دارو درمانی برای کاهش نشانه‌ها استفاده می‌کنند. در واقع دمانس‌هایی مثل آلزایمر درمان قطعی ندارند ولی با مصرف دارو می‌توان نشانه‌ها را کنترل کرد و وضع زندگی فرد را بهبود داد.
روان درمانی و درمان‌های اجتماعی
روان درمانی بیماران و مراقبین آن‌ها در مراکز مشاوره و جلسات مخصوص برای این بیماران صورت می‌گیرد و هدف از آن‌ها بهبود کیفیت زندگی و سازگاری با بیماری است. سالمندان بر اثر این بیماری تمام مسائل کوچک و جزئی را به صورت فاجعه در نظر می‌گیرند؛ درمان‌های شناختی رفتاری در این بیماران جهت اصلاح افکار فاجعه نگر می‌تواند مفید باشد. علاوه بر این متخصصان برای کمک به کنار آمدن مراقبین این بیماران با مشکلات و سختی‌ها از راهبرد «قالب بندی مجدد شناختی» بهره می‌گیرند.
به کار گیری رویکردهای مبتنی بر فرد، در کاهش ترس بیماران، کاهش افت توانایی‌ها، پرهیز از رفتارهای خجالت‌آور می‌تواند مؤثر باشد. در این درمان‌ها ترکیبی از تکنیک‌های واقعیت‌گرایی، بازسازی مجدد و راهبردهای حافظه مورد استفاده قرار می‌گیرند. پیشنهاد می‌کنیم مقاله مراقبت از سالمندان را مطالعه کنید.
پیشگیری از دمانس
اگر چه دو عامل خطر اصلی برای زوال عقل یعنی سن و ژنتیک را نمی‌توان کنترل کرد ولی تحقیقات نشان داده است که برخی عوامل دیگری هستند که با کنترل آن‌ها می‌توان احتمال ابتلا را کاهش داد:
عوامل قلبی عروقی
هر عاملی که باعث آسیب دیدن سیستم عروقی کل بدن بشود، در مغز هم می‌تواند خطرساز باشد؛ به این شکل ممکن است با رساندن میزان کم اکسیژن به ناحیه‌هایی از مغز، سلول‌های مغزی نیز تحت تأثیر قرار بگیرند. بنابراین نتیجه می‌گیریم هر کاری که باعث شود سلامت قلبی عروقی شما بالا برود می‌تواند از مغز شما هم حفاظت کند. این موضوع بیانگر اهمیت اصلاح سبک زندگی است؛ مثلا سیگار نکشید، فشار خون خود را تحت کنترل داشته باشید، کلسترول و قند خون خود را کنترل کنید. حتما در صدد درمان اضطراب و استرس، و درمان اضافه وزن خود اقدام نمایید. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه ترک سیگار و درمان اضطراب کلیک کنید.
ورزش کردن ریسک دمانس را پایین می‌آورد. در واقع ورزش به شکل مستقیم بر سلول‌های مغز تاثیر گذاشته و خون و اکسیژن به آن‌ها می‌رساند.
رژیم غذایی مناسب
هر آنچه که می‌خورید به شکل مستقیم بر قلب و مغز شما تأثیر می‌گذارد. الگوهای سالم غذا خوردن برای قلب، مثل رژیم مدیترانه‌ای، سلامت مغز را هم بالا می‌برد. رژیم مدیترانه‌ای شامل گوشت قرمز کمتر، میزان بیشتری از میوه‌ها و سبزیجات تازه، ماهی، آجیل، روغن زیتون و چربی‌های سالم است. سعی کنید از غذاها و روش‌هایی استفاده کنید که حافظه شما را تقویت می‌کنند. به این صورت احتمال ابتلا به آلزایمر و دمانس در سالمندی کمتر می‌شود. برای اطلاع از راه‌های تقویت حافظه کلیک کنید.
انجام فعالیت‌های فکری زیاد در پیشگیری از دمانس
از مسائل مهم در پیشگیری از ابتلا به دمانس انجام فعالیت‌های فکری زیاد و به کار گیری حافظه در طول زندگی است. افرادی که به لحاظ جسمانی و فکری فعالیت زیادی دارند کمتر از دیگران در معرض ابتلا به آلزایمر و دمانس قرار می‌گیرند. زندگی بدون فعالیت فکری منجر به کم‌کاری مغز و افزایش سرعت ابتلا به آلزایمر می‌شود. در واقع مغز انسان همانند دیگر اعضای بدن به ورزش و فعالیت نیاز دارد. آموختن زبان‌های جدید، مطالعه زیاد، حفظ کردن شعر، مسافرت رفتن و معاشرت با دیگران در کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های دوران سالمندی یا کاهش سرعت بروز آن‌ها بسیار کمک کننده هستند.
برای دریافت مشاوره در زمینه اختلالات شناختی و حافظه می توانید با مشاوران مرکز مشاوره روانشناسی حامی هنر زندگی از طریق تلفن ثابت از کل کشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگیرید.
-min.jpg "علت درد سمت چپ سر")
