شب یلدا | معنا و رسوم شب یلدا

شب یلدا یا شب چله یکی از جشن‌های باستانی در ایران است که با بلندترین شب سال مصادف می‌باشد. ازاین شب به عنوان انقلاب زمستان، شب تولد خورشید، میلاد اکبر یا میلاد خورشید نیز یاد می‌شود. در شب چله که با حضور گرم و پرشور خانواده و فامیل همراه می‌شود، برپا داشتن آداب و رسوم مخصوص این شب با روشن کردن آتش، قصه گویی، شعر خوانی، فال حافظ و شاهنامه خوانی صورت می گیرد. همه ساله در نقاط مختلف کشور جشن‌ها و شب نشینی‌هایی به منظور زنده نگاه داشتن این آیین و رسوم ایرانی برگزار می‌شود. برای آشنایی بیشتر با فلسفه رسومات شب یلدا تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.

شب یلدا یا شب چله به چه معناست؟

یلدا کلمه‌ای برگرفته از زبان سریانی است که در بین جوامع مسیحی در حوزه خاورمیانه، آسیای مرکزی و کرالا (ایالتی در جنوب هند) رایج بوده و به معنای تولد و زایش است. شب چله نیز که مترادف با شب یلدا به کار می‌رود واژه‌ فارسی است و به چهل روز اول زمستان که اوج سرما است (چله بزرگ) اشاره دارد و به بیست روز باقی مانده چله کوچک گفته می‌شود.

اینفوگرافیک شب یلدا

شب یلدا و عناوین مختلف آن

شب یلدا از کهن‌ترین جشن‌های به یادگار مانده در ایران است. هر سال ایرانیان در نقاط مختلف کشور هنگام غروب خورشید در سی‌ام آذر تا طلوع خورشید در یک دی به برگزاری این جشن باستانی می‌پردازند. از آن جایی که شب چله طولانی‌ترین شب سال است و پس از سپری شدن آن روزها به تدریج بلندتر می‌شوند، ازاین شب با عناوینی مانند میلاد اکبر، میلاد خورشید یا شب تولد خورشید یاد شده است. در واقع اول دی با طولانی‌تر شدن روزها به معنای پیروزی نور و روشنایی بر تاریکی است. همچنین با توجه به اینکه شب یلدا آخرین شب پاییزی و شب اول زمستان است از همین رو به انقلاب زمستان نیز معروف می‌باشد.

یلدا، شب پیروزی نور بر اهریمن تاریکی

شب چله سنتی دیرینه است که از دیرباز تا کنون مورد توجه مردم ایران واقع شده است. در زمان‌های کهن، تاریکی به عنوان نشانه‌ای از اهریمن قلمداد می‌شد؛ بنابراین در شب یلدا که طولانی‌ترین شب سال است؛ ایرانیان آتش می‌افروختند تا به واسطه روشنایی آن، از شر نیروهای شیطانی و اهریمن در امان باشند. پس از این شب، به عنوان شب پیروزی نور و روشنایی بر اهریمن تاریک یاد می‌شود و در این شب مردم دور هم جمع می‌شدند و به جشن، شادی و پایکوبی می‌پرداختند. در واقع این جشن باستانی مانند سایر جشن های مشابه، به فراخور تغییر فصول و طبیعت بهانه و راه شاد زیستن و همسو شدن با طبیعت و الهام بخش تغییر زندگی است.

سفره شب یلدا

رنگ سرخ نماد خورشید است. بنابراین میوه‌هایی مانند هندوانه و انار ازجمله میوه‌های محبوب در سفره شب یلدا هستند. هندوانه از میوه‌های تابستانی می‌باشد که زنده کننده گرمای تابستان است. همچنین درگذشته باور بر این بوده است که خوردن هندوانه مانع از بروز بیماری در فصل سرما و زمستان می‌شود. انارنیز نماد برکت، شادی، انرژی بخشی و زایش و باروری بوده است.

در این شب از دیگر میوه‌های فصلی مانند انواع مرکبات، سیب، گلابی، خرمالو و... نیز می‌توان استفاده نمود. البته از آن جایی که در گذشته امکان نگهداری از میوه‌ها برای مدتی طولانی وجود نداشته است از طریق خشک کردن میوه‌ها، امکان استفاده از آن‌ها در فصول دیگر امکان پذیر می‌شد. بنابراین استفاده از میوه‌های خشک نیز مرسوم است.

آجیل و تنقلات از دیگر خوراکی‌های کاربردی در سفره شب چله است. معمولا درکنار مغزهایی مانند پسته، فندق، گردو، بادام و همچنین انجیر و توت خشک از تنقلاتی سنتی ایرانی نیز استفاده می‌شود.

شب یلدایی مخصوص تازه عروس‌ها

شیرینی و لذت شب یلدا برای تازه عروس‌ها به دلیل مراسم خاص و فراهم کردن هدایا از طرف خانواده داماد دوچندان است. این سنت در برخی از شهرها به همان شیوه قدیم انجام می‌شود. یعنی هدایا در سینی بزرگ طبق گذاشته می‌شود. ولی در شهرهای بزرگ به جای استفاده از طبق، از امکانات مدرن استفاده می‌شود. شاید برای بعضی از نوعروسان جوان، روش سنتی چندان مورد پسند نبوده و ترجیحشان مدرن بودن مراسم شب یلدا باشد. لازم است در مورد این اختلاف سلیقه با همسرشان صحبت کرده و از دلخوری و ایجاد جر و بحث خانوادگی و اوقات تلخی پیشگیری شود.

 شب یلدا بهانه ای برای تحکیم روابط خانوادگی
شاید در گذشته به دلیل دورهمی های متعدد، مفهوم تحکیم روابط خانوادگی چندان مورد توجه نبوده است. اما امروزه به دلیل مشغله های زندگی، افراد فرصت کمتری برای با هم بودن دارند. از این رو جشن های ملی و باستانی می تواند بهانه ای باشد برای بهبود روابط عاطفی میان زوجین و خانواده ها. اما این دورهمی ها برای کسانی که دچار افــسردگی هستند چندان لذت بخش نیست. افراد افسرده از جمع گریزانند و شادی برای آن ها مفهوم مرده ای است که هیچ گاه جان نخواهد گرفت. اما رها کردن این افراد به حال خودشان منجر به وخیم تر شدن وضعیت روانی آن ها می شود. به کار بردن توصیه های روان درمانی توسط خود این افراد و اطرافیانشان گام موثری در بهبود شرایط ناخوشایند روانی آن ها است.مشاوران حامی هنر زندگی می توانند در این زمینه یاریگر شما باشند. برای کسب اطلاعات در خصوص مشاوره روانشناسی کلیک کنید.

سوالات متداول

آداب و رسوم مخصوص شب یلدا چیست؟

همان طور که گفتیم ایرانیان شب یلدا را جشن می‌گیرند بنابراین تدارکات پذیرایی و مهمانی فراهم می‌شود تا فامیل و خانواده دور هم جمع شوند. آتش برافروختن و دور کرسی نشستن یکی از رسومات این شب می‌باشد. در واقع آتش نماد خورشید و روشنایی است. پس از قدیم به پاسداشت خورشید و همچنین غلبه بر تاریکی و نیروهای اهریمنی آتش روشن می‌کردند.

 در شب چله خانواده و فامیل دور هم جمع می‌شوند و بزرگترهای مجلس برای همه قصه تعریف می‌کنند. در واقع شعر خوانی و مثل گویی که ممکن است متناسب با فرهنگ هر شهر باشد یکی دیگر از آداب شب چله است. تفال زدن به دیوان حافظ و شاهنامه خوانی نیز دراین شب مرسوم است و از برنامه‌های جداناپذیر بسیاری از خانواده‌های ایرانی است.

هدایای مخصوص نوعروسان در شب یلدا شامل چه مواردی است؟

از هدایای مخصوص در این شب برای عروس می‌توان به انواع آجیل و میوه‌های تزئین شده، دیوان حافظ، نقل و شیرینی، یک قواره پارچه، لباس‌های زمستانی و قطعه‌ای طلا یا وجه نقدی اشاره نمود.