حساسیت زدایی سیستماتیک | کاربرد حساسیت زدایی چیست؟

خوشحال می شویم برای دیدن ویدیوهای مرتبط با حساسیت زدایی سیستماتیک پیج اینستاگرام دکتر فرزاد طباطبایی را دنبال کنید.

حساسیت زدایی سیستماتیک چیست؟ اختلالات اضطرابی و فوبیا رایج ترین اختلالات روانی بر اساس آمار سازمان ملی بهداشت روانی است. درمانهای مختلفی برای اضطراب و ترس وجود دارد که حساسیت‌زدایی منظم یا سیستماتیک یکی از آنها محسوب می شود. با توجه به شیوع بسیار بالایی این اختلالات روشهای درمانی آنها اهمیت زیادی پیدا می‌کند. درمقاله امروز امروز به موضوع حساسیت زایی سیستماتیک پرداخته شده است.  
 

حساسیت زدایی منظم چیست؟

روش حساسیت‌زدایی سیستماتیک اولین بار توسط ژوزف ولپی برای درمان و غلبه بر ترس ها ابداع شد. در این روش با توجه به اصل شرطی سازی تقابلی در آغاز پاسخهایی که با ترس مغایر هستند تشخیص داده می‌شوند و بعد از مراجع خواسته می شود تا در موقعیت هایی که ترس ایجاد می‌شود این پاسخ های مغایر با ترس را نشان دهد. مبنای این درمان این است که به طور همزمان نمی‌تواند فردی هم آرامش و هم اضطراب داشته باشد. حساسیت زدایی سیستماتیک دارای سه مرحله می باشد: آموزش آرمیدگی، تهیه سلسله مراتب اصطراب و شرطی سازی تقابلی یا حساسیت‌زدایی.

آرامش ماهیچه های مختلف بدن

در مرحله اول درمانگر به مراجع آموزش می دهد تا ماهیچه های مختلف بدن خود را به آرامش کامل دربیاورد. در مرحله دوم صحنه ها و تصاویری که ترس را ایجاد می کند از لحاظ ایجاد اضطراب از ضعیف‌ترین تا شدیدترین مرتب می‌شوند. پس از آموزش آرامش و تهیه سلسله مراتب اضطراب جریان حساسیت‌زدایی آغاز می‌شود. در این مرحله مراجع بعد از قرار گرفتن در حالت آرامش با صحنه های ایجاد کننده ترس به صورت خیالی یا تجسمی به ترتیب سلسله مراتب تهیه شده مواجه می گردد.
شواهد پژوهشی نشان می‌دهد که توانایی مقابله مراجع با تصاویر خیالی اضطراب زا که در زمان به حساسیت زدایی سیستماتیک ایجاد می شود قابل انتقال به موقعیت‌های طبیعی میباشد. همچنین بعضی از روش‌ها به جای آرامش از روش‌های دیگر هم استفاده می‌کند. گاهی نیز از روش حساسیت‌زدایی واقعی استفاده می شود.
شرطی سازی تقابلی فرآیندی می باشد که در آن پاسخ با پاسخ دیگری که با آن ناهمساز است جایگزین می گردد و این باعث می شود که پاسخ شرطی که نامطلوب است و هدف تغییر رفتار واقع شده در خصوص محرک شرطی داده شود. مثلا اگر کودکی از گربه می ترسد چنانچه در گوشه‌ای از حیاط به همراه تعدادی از کودکان دیگر از هیجان کنار کودکان دیگر بودن پاسخ هیجانی ترسناک نشان نخواهد داد. مهم ترین روش تغییر رفتار و رفتار درمانی برخواسته از شرطی تقابلی حساسیت‌زدایی است. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه فوبیای حیوانات کلیک کنید.  

انواع حساسیت زدایی

حساسیت زدایی روش های مختلفی وجود دارد که شامل موارد زیر می شوند:

1-حساسیت زدایی منظم

در این روش حساسیت‌زدایی منظم خیالی محرکی که سبب اضطراب در مراجع است در شرایط آرامش عضلانی به تدریج به فرد مضطرب ارائه می شود و این کار ادامه می یابد تا اینکه بتواند محرک ایجاد کننده اضطراب را با حداکثر شدت تحمل نماید. برای ایجاد حساسیت زدایی منظم سه مرحله باید طی شود: ایجاد سلسله مراتب اضطراب، آموزش آرامش در فرد و حساسیت زدایی. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه کنترل اضطراب کلیک کنید.

2-حساسیت زدایی واقعی

در روش حساسیت زای واقعی محرک اضطراب آور تدریجاً ولی به صورت عینی و واقعی به فرد ارائه می گردد. تمام مراحلی که در مورد حساسیت زدایی منظم وجود دارد در مورد این روش که در موقعیت های طبیعی انجام می شود، طی می گردد. مثلا فردی که ترس از آسانسور دارد ابتدا از روش تصویری استفاده می شود و سپس پس همراه یک فرد در مدت کوتاهی در آسانسور می ماند تا این که بتواند تنها ماندن در آسانسور را با زمان نسبتاً طولانی تحمل کند. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه ترس از آسانسور کلیک کنید.

3-خود حساسیت زدایی

خود حساسیت زدایی مانند حساسیت زدایی منظم است با این تفاوت که در حساسیت زدایی منظم درمانگر به تدریج موقعیت‌های اضطراب آور را که در سلسله مراتب اضطراب وجود دارد به مراجع معرفی می‌کند اما در خود حساسیت زدایی خود مراجع کنترل صحنه های اضطراب آور را به عهده می‌گیرد. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه اختلالات اضطرابی کلیک کنید.  

کاربرد حساسیت زدایی

از حساسیت زدایی منظم برای فوبیای خاص و ساده که ترس از اشیا خاص، حیوانات، موقعیت ها یا فعالیت ها را دربرمی گیرد، استفاده می شود مانند ترس از مرگ، بیماری، ترس از فضای باز، ترس از پرواز و غیره. ترس از موقعیت های اجتماعی یا صحبت در جمع، ترس از مسافرت، ترس از بودن در مکانهای شلوغ یا ترک خانه، اجبار از جمله اختلال وسواسی فکری مانند شستشوهای مکرر یا بررسی و چک کردن مکرر، نشانه های مرتبط با اختلال اضطراب اجتماعی و دیگر ترس ها از جمله مواردی هستند که با حساسیت زدایی منظم تا حد زیادی قابل درمان می باشند. 
افراد سالم هم که هیچ گونه اضطراب یا ترسی ندارند ممکن است از برخی تکنیک های حساسیت زدایی منظم برای بهبود عملکرد شان در موقعیت هایی که تحت استرس هستند استفاده کنند. حساسیت زدایی سیستماتیک در روانشناسی ورزشی و آموزش نظامی کاربرد دارد. ورزشکارها و سربازان با آموزش تکنیک های آرام سازی و ریلکسیشن می‌توانند تمرکز، برانگیختگی، اعتماد به نفس و خود تنظیمی شان را ارتقا دهند که باعث دستیابی به نتایج مطلوب تر می شود.  

روش درمان

برای بالا بردن سطح آگاهی بیمار نسبت به نشانه های اولیه واکنش اضطراب از او خواسته می شود که موارد اضطراب را گزارش دهد. چیزهایی که در این گزارش ذکر می گردد شامل اطلاعاتی است درباره موقعیتی که در آن اضطراب اتفاق می افتد. شدت اضطراب از ۰ تا ۱۰ و نخستین نشانه هایی که مورد توجه قرار می گیرند که اکثرا واکنش های بدنی هستند مانند افزایش ضربان قلب و یا دل آشوبه. سپس از بیمار خواسته می‌شود که در سرتاسر مراحل مختلف آموزش آرامش به بازبینی نشانه های اولیه ادامه دهد. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه علائم استرس و اضطراب کلیک کنید.

1-آرامش پیشرونده

نخستین مرحله آرامش آموزی آموزش فن آرامش پیشرونده است. بدن به چند گروه عضلانی بزرگ تقسیم می‌شود و هر گروه ابتدا تنیده و بعد آرمیده می شود. تناوب تنش و آرامش به بیمار یاد می‌دهد که بین دو حالت تمایز قائل شود و آگاهی بیشتری نسبت به قسمتهایی از بدن خود که مخصوصاً تنش دار است پیدا کند. برای اینکه بتوان آرامش را به راحتی به موقعیت‌های طبیعی تعمیم داد لازم نیست بیماران در جریان آموزش روی نیمکت دراز بکشند. بلکه از آنها خواسته می شود روی صندلی راحتی بنشینند. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه مدیتیشن کلیک کنید.

انجام تمرینات تنش و آرامش

ابتدا درمانگر خود نشان می‌دهد که چطور می توان گروه‌های مختلفی از عضلات را تنیده و یا آرمیده ساخت. همزمان با آن بیمار چند تمرین تنش و آرامش انجام می‌دهد و درمانگر درستی آنها را بررسی می‌کند. آنگاه بیمار چشم خود را می‌بندد و درمانگر دستورالعمل لازم برای ایجاد تنش و آرام در عضلات مختلف را به ترتیب درست و طبق زمانبندی درست ارائه می‌دهد. تنش معمولاً حدود ۵ ثانیه طول می‌کشد و آرامش به دنبال آن و به مدت ۱۰ تا ۱۵ ثانیه طول می کشد. معمولا هر یک از عضلات فقط یکبار تنیده و آرمیده می شود. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه تکنیک های آرام سازی خود کلیک کنید.
بعد از اینکه بیمار توانست به این ترتیب همه عضلات خود را مورد تنش و آرامش قرار دهد از او خواسته می شود تا میزان آرامش خود را در مقیاس ۰ تا ۱۰۰ تعیین کند. از همین قیاس بعدها برای بازنگری میزان پیشرفت در جریان تمرین های خانگی استفاده می شود. درمانگر باید بدانند که اگر بیمار در تمرین های آرامش بخشی از عضلات مشکلی دارد به او کمک کند تا این مسئله برطرف شود. در آرامش پیش رونده  بدن به دو قسمت تقسیم می شود. در جلسه اول آرامش دست ها پاها صورت گردن و شانه مورد تمرین قرار می‌گیرد. در جلسه دوم بقیه قسمت ها نیز افزوده می شود.

2-آموزش کاربرد اختصاصی آرامش

منظور از آموزش کاربردی یعنی تمرین در کاربرد مهارت‌های آرامشی که قبلاً در موقعیت‌های اضطراری انگیز فراگرفته شده اند. قبل از شروع این مرحله مهم است به بیمار یادآوری شود که آرامش کاربردی یک مهارت است و مانند هر مهارت دیگر موفقیت کامل در آن در گرو تمرینات است. به همین دلیل نباید بیمار انتظار داشته باشد که از همان ابتدا اضطراب خود را به طور کامل کنترل کند. بلکه این موفقیت به ترتیب و بر اثر تمرین بیشتر می شود. تمرین معمولاً شامل رویارویی مکرر و نسبتا کوتاه با طیف وسیعی از موقعیت‌های اضطراب انگیز می شود.
هدف این رویارویی این است که بیمار نشان داده شود که او می‌تواند تا حد اضطراب تجربه شده مقابله نماید و در نهایت آن را کنترل کند.  برای ایجاد تسریع در کنترل بیماری گفته می‌شود که به محض دریافت نخستین نشانه اضطراب او باید به آرامش بپردازد و برای توجه دادن به بیمار به نشانه‌های نمونه اولیه یادداشت‌های روزانه بیمار درباره اضطراب که قبلاً تنظیم شده‌اند مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای دریافت مشاوره کنترل استرس و اضطراب کلیک کنید. 
در مورد بیماران هراسی تقریباً به آسانی می‌توان کیفیت موقعیت‌های اضطراب انگیز را برای تمرین تعیین کرد اما در مورد بیماران مبتلا به اضطراب فراگیر و آسیب‌دیدگی تعیین موقعیت های خاصی که به طور مرتب اضطراب ایجاد کند دشوارتر ولی تکنیکهای از قبیل تمرین تنفس شدید و ورزش و تجسم رویدادهای اضطراب انگیز را می‌توان برای ایجاد اضطراب هم در جلسه های درمانی و هم در تکالیف خانگی به کار گرفت.  

روش های درمانی دیگر

بیمارانی که دچار ترس یا اضطراب هستند می توانند از روش‌های دیگری برای درمان استفاده کنند که شامل موارد زیر می شود:

1-توجه برگردانی

توجه به نشانه های اضطراب دور باطل را پایدار تر می سازد و نشانه ها را بدتر میکند. برگرداندن توجه این فرآیند را معکوس می سازد. این راهبردی مفید و کوتاه مدت است اما به عنوان روشی برای اجتناب از نشانه‌ها و یا طفره  رفتن از رویارویی در دراز مدت ممکن است سودمندی نداشته باشد. تکنیکهای توجه برگردانی زیادی وجود دارد که در اکثر آنها بیمار باید توجه خود را به عوامل خارجی معطوف سازد. بسیاری از بیماران ترجیح می‌دهند که تکنیک‌های خاص خودشان را پدید بیاورند. برای دریافت مشاوره تلفنی فردی کلیک کنید.

2-تشخیص افکار و گزینه یابی

تکنیک های شناختی مربوط به تشخیص و نیز بررسی افکار منفی وابسته به اضطراب را می توان در کنترل نشانه ها به کار گرفت مثلاً در مورد آسیب دیدگی و نیز در مقابله با افکار مربوط به هراس. این تکنیکها مخصوصاً در مورد نگرانی های مربوط به آینده و یا اضطراب مورد انتظار که در طی آنها بیمار غالباً قابلیت خود را در مقابله کم و احتمال فاجعه را زیاد می‌پندارد مفید هستند.

3-ایفای نقش

ایفای نقش و پیش فرضی بیشتر در درمان هراس های اجتماعی کاربرد دارند تا با سایر هراس ها و خود ایفای نقش را می‌توان نوعی رویارویی دانست. مثلا بیماری که گفتن نه و یا ابراز رفتار جرات مندانه برایش دشوار است می تواند در نقش فردی جراتمند با درمانگر ایفای نقش کند. این کار چندین فایده دارد. با استفاده از آن ممکن است معلوم شود که بیمار فاقد مهارت یا اطلاعات است مثلا در تعدیل پاسخ‌ها اشکال دارد و یا نمی‌تواند بدون پرخاشگری و عصبانیت از خود جسارت نشان دهد.
بدین ترتیب میتوانید ایفای نقش را به شیوه‌های مختلفی تکرار کرد تا جایی که خود بیمار چگونگی ایجاد تغییر را در رفتار خویش کشف کند. ایفای نقش مخصوصاً در آماده سازی فرد برای رویدادهایی که اضطراب زیادی دارند هستند مانند مصاحبه های شغلی. تماشای ویدئو پسخوراند به درستی فراهم می‌آورد و نیز اطلاعات جدیدی در اختیار بیمار قرار می‌دهد مثلاً در این باره که ممکن است وضع خود را بسیار بدتر از آنچه به نظر می رسد احساس کند.

4-حساسیت زدایی سیستماتیک |الگوپذیری

این تکنیک کمتر از تکنیک های قبلی جنبه مستقیم دارد. در آن درمانگر در حضور بیمار نشان می‌دهد که چطور می‌توان به یک شی ترسناک مانند مار و یا لبه ساختمانی بلند نزدیک شد. در حالی که درمانگر این کارها را انجام می‌دهد بیمار نگاه می‌کند. بیشترین تاثیر الگوگیری موقعی است که مدل از خود اضطراب نشان می‌دهد و بعد بر آن تسلط می یابد و گفته می‌شود که مشاهده چنین مدل مقابله، مهارت‌های مقابله‌ای خود بیماران را رشد می‌دهد.
این مهارت ها ممکن است در بیمار ضعیف باشند: یا به سبب آنکه او نمی‌داند چه کار باید بکند و یا به این علت که نمی‌تواند در آن لحظه به شیوه ای بیاندیشد. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه ترس از مار کلیک کنید.

5-پیش ورزی

این روشی است در جهت آماده شدن برای رویارویی. بسیاری از بیماران هراسی وقتی با اشیا و یا موقعیت‌های هراسناک روبه‌رو می‌شوند و یا وقتی دچار آسیمگی می شود احساس رکود ذهنی می‌کنند. بنابراین باید تکنیک‌های در جهت کنترل نشانه های اضطراب شدید مخصوصاً حملات آسیمگی مورد تمرین قرار گیرد. 
وقتی این حالت رکود در موقعیت‌های اجتماعی اتفاق می‌افتد آشفتگی هایی را موجب می شود که خود باعث افزایش اضطراب می گردد اما اگر راهبردهای مناسب مورد پیش ورزی قرار گیرند و مواد و اسباب مناسبی تهیه شوند مانند تهیه فهرستی از سوالات برای پرسیدن و یا موضوع هایی برای حرف زدن احتمال وقوع این مشکلات کمتر می شود.
مهارت‌های اجتماعی را نیز می‌توان جداگانه پیش ورزی کرد و بر اثر تمرین آنها را بهتر ساخت. پیش ورزی رویدادهای دشوار مانند سخنگویی کردن، تقاضایی را مطرح کردن و معرفی کردن کسی هم اعتماد به خویشتن را بالا می برد و هم اضطراب مورد انتظار را کاهش می‌دهد و بالاخره اینکه پیش ورزی جز به جز در تشخیص موانعی که ممکن است از رویارویی جلوگیری کند کمک می نماید. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه روابط اجتماعی کلیک کنید.  

سخن آخر درمورد حساسیت زدایی سیستماتیک

روش های مختلف برای درمان اضطراب و فوبیا وجود دارد که حساسیت زدایی سیستماتیک یکی از آنها محسوب می شود. امروزه این روش کاربرد گسترده در درمان خیلی از مشکلات روانی دارد. روانشناسان معمولاً برای درمان مشکلات اضطرابی و یا ترس ها در کنار سایر رویکردها از این روش استفاده می کنند. اگر شما هم در راستای این موضوع مسئله ای دارید، می توانید از مشاوران و روانشناسان در این مورد کمک بگیرید. برای کسب اطلاعات بیشتر از مشاوره روانشناسی کلیک کنید.